Με δύο λόγια το περιεχόμενό του άρθρου -> τα κοινά
πολιτιστικά και ιστορικά στοιχεία των αρχαίων πόλεων – Ελευσίνας και Ερμιόνης .
Η Ελευσίνα για το έτος 2023 επιλέχθηκε να είναι πολιτιστική πρωτεύουσα
της Ευρώπης!
====================================================================================================================
[…] «Δυστυχώς, όμως, εμείς αυτό το αγνοήσαμε!
Συνέβη, δηλαδή, ότι και με τους εορτασμούς των 2.500 χρόνων
από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας και τη μάχη των Θερμοπύλων...
-> Μείναμε «στην απέξω»
μετά πολλών …επαίνων!»...
-> Αναφέρουν
χαρακτηριστικά στο άρθρο τους ο Γ. Μ.Σπ. & η Τζ. Δ.Ντ. !! ...
Και εμείς λέμε, εισπράττουμε τις συνέπειες των δημοτικών αρχόντων, των συνεργατών τους και των υπευθύνων των πολιτιστικών φορέων, που επιλέγουμε κάθε φορά και χωρίς κανένα φραγμό, για
ιδιοτελείς σκοπούς ευτελή κριτήρια κ.α....
ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΔΑΜΑΛΙΤΗΣ
======================================================================================================================================================
ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ – ΤΖΕΝΗ Δ. ΝΤΕΣΤΑΚΟΥ
Από την Ελευσίνα στην
Ερμιόνη
Τη φετινή χρονιά η πόλη της Ελευσίνας επιλέχθηκε να είναι η
πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Είναι η τέταρτη ελληνική πόλη μετά την Αθήνα
(1985), τη Θεσσαλονίκη (1997) και την Πάτρα (2006) που υποδέχεται τον σημαντικό
αυτό θεσμό. Μια πόλη με πλούσια μυθολογία, σπουδαία ιστορία, πανάρχαιους ιερούς
τόπους, σωζόμενα μνημεία και πολλούςάλλους θησαυρούς.
Από τις αρχές, όμως, του 20 ου αιώνα η Ελευσίνα παρουσίασε
και μια πρωτοφανή βιομηχανική ανάπτυξη με αξιόλογα εργοστάσια σαπωνοποιίας,
οινοπνευματοποιίας, εργοστάσια χαλυβουργίας και τσιμέντων να καλύπτουν την
πόλη. Με τα χρόνια υπέστη και αυτή τον βιομηχανικό βανδαλισμό της
μεταβιομηχανικής της «αμηχανίας» και αναζήτησετην επικοινωνία και την επάνοδό
της στις «ανθρωπιστικές και πολιτιστικές αξίες».
Όλα αυτά προσέλκυσαν το ενδιαφέρον και την προσοχή των αρμοδίων,
αξιολογήθηκαν τα στοιχεία και οι συμβολισμοί τους, γιατί η διαχείριση των συμβόλων
είναι πολιτισμός, και έτσι επέλεξαν την Ελευσίνα, «που ζει μια ζωή αιώνια», ως
πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης για το έτος 2023.
Να ξεκινήσουμε τη σύντομη περιήγησή μας στους μύθους και τα
ιστορικά γεγονότα που είναι γνωστά σ’ ολόκληρο τον κόσμο.
Η Ελευσίνα ήταν και μια από τις πόλεις εκείνες που σύμφωνα με
τον μύθο έγινε η βίαιη αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, ακριβώς όπως
χιλιάδες χρόνια αργότερα έγινε ο «βιασμός» του φυσικού της τοπίου.
Σύμφωνα με τον ομηρικό «Ύμνον εις Δήμητραν» στην Ελευσίνα
έφτασε η θεά για να αναζητήσει την όμορφη Περσεφόνη, όταν ο Πλούτωνας, ο Θεός
του Κάτω Κόσμου, την άρπαξε βίαια και την κατέβασε στα κρύα και θεοσκότεινα
παλάτια του Άδη. Ο Απολλόδωρος, Αθηναίος το γένος, γραμματικός (180 - 109 π.Χ.)
αναφέρει τη μεταμφίεση της Θεάς σε ηλικιωμένη γυναίκα προκειμένου να αναζητήσει
κάθε πληροφορία για την αρπαγή της κόρης. Οι Ελευσίνιοι και κυρίως οι γυναίκες
ήσαν εκείνοι που βοήθησαν τη Δήμητρα στην ανεύρεσή της.
Προς τιμή των δύο θεοτήτων, της Δήμητρας και της Περσεφόνης,
γίνονταν τα Ελευσίνια μυστήρια, η κορυφαία και «τελειοτάτη» μυστική θρησκευτική
τελετουργία και μυστηριακή εκδήλωση.
Είναι, επίσης, γνωστό πως και στην αρχαία Ερμιόνη, που είχε
ως προστάτιδά της τη θεά Δήμητρα και οι συμπολίτες μας σέβονταν απεριόριστα και
τιμούσαν ποικιλοτρόπως, υπήρχαν παρόμοια γεγονότα με τελετές, θυσίες και εορτές
ενώ διασώθηκαν παραπλήσιες μυθολογικές διηγήσεις.
Τα «Χθόνια» ήταν η σπουδαιότερη εορτή, ιδιαίτερα εντυπωσιακή,
που γίνονταν προς τιμή της Χθονίας Δήμητρας ενώ επάνω στον λόφο του «Πρωνός»
λαμπρός ναός ήταν αφιερωμένος στο όνομά της.
Ο Παυσανίας με πολλές λεπτομέρειες περιγράφει τη γιορτή «των
Χθονίων». Γινόταν το καλοκαίρι και η πολύχρωμη, «στεφανηφόρος» και συμβολική
πομπή ξεκινούσε από την πόλη με κατεύθυνση τον ναό της θεάς. Εκεί, στα ενδότερα
του ναού με αδιαφανείς τελετουργίες και μυστήρια θυσίαζαν αγελάδες στη θεά.
Τη γιορτή των Χθονίων αναφέρει και ο Αιλιανός Κλαύδιος, με
καταγωγή από την Ιταλία που έζησε γύρω στα 170 - 235 μ.Χ. στο βιβλίο του
Ποικίλη Ιστορία (ΙΙ και ΙV) γράφοντας: «Την Δήμητραν Ερμιονείς σέβουσι και
θύουσι αυτή μεγαλοπρεπώς τε και σοβαρώς και την εορτήν Xθόνια καλούσι… Και οις λέγω μάρτυς ο Αριστοκλής, ος
που φησί». (Τη θεά Δήμητρα οι Ερμιονείς σέβονται και θυσιάζουν σ’ αυτή με μεγαλοπρέπεια
και σοβαρότητα και τη γιορτή την ονομάζουν Χθόνια… Και για όσα λέγω μάρτυρας
είναι ο Αριστοκλής, ονομαστός ανδριαντοποιός, που τα βεβαιώνει). «Δάματερ πολύκαρπε
συ κην Σικελοίσι εναργής και παρ Ερεχθείδος∙ εν δε τι (τούτο) μέγα κρίνετε εν
Ερμιονεύσι τον εξ αγέλης γαρ αφειδή ταύρον, ον ουχ αιρούσ’ ανέρες ουδέ δέκα τούτον
γραυς στείχουσα μόνα μόνον ούατος έλκει Τον δ’ επί βωμόν∙ οδ’ ως ματέρι παις
έπεται.
Σον τόδε Δάματερ, σον το σθένος∙ ίλαος είης και πάντων θάλλοι
κλάρος εν Ερμιόνη». (δηλ. Δήμητρα πλούσια σε καρπούς είσαι ολοφάνερη στους Σικελούς
και στη γη της Αττικής και αυτό θεωρούσαν μεγάλο γεγονός οι Ερμιονείς γιατί τον
σκληρό ταύρο από την αγέλη του που δεν μπορούσαν να συγκρατήσουν ούτε δέκα άνδρες,
αυτόν η ηλικιωμένη γυναίκα προχωρώντας μόνη, τον σύρει στον βωμό μόνο από το
αυτί∙ αυτός ακολουθεί όπως το παιδί τη μητέρα. Δικό σου (είναι) αυτό εδώ
Δήμητρα, δική σου η δύναμη να είσαι ευμενής και όλα τ’αγαθά η γη να τα παρέχει
άφθονα στην Ερμιόνη.)
Είναι επίσης γνωστό το ποίημα «Ύμνος στη θεά Δήμητρα» του
μεγάλου Λάσου του Ερμιονέα, ποιητή και μουσικού, προς τιμή της θεάς, της προστάτιδας
της Ερμιόνης και της κόρης της Περσεφόνης. Το ποίημα αναφέρεται και ως «άσιγμος
ωδή», επειδή ο Λάσος απέφυγε να χρησιμοποιήσει λέξεις που έχουν το «κακόφωνο»
και «προβληματικό» στην ομιλία (σ), όπως αυτός υποστήριζε. «Δάματρα μέλπω Κόραν
τε Κλυμένοι άλοχον μελιβό αν ύμνον αναγνέων Αιολίδ’ ανά βαρύβρομον αρμονίαν».
(Ψάλλω τη Δήμητρα και την κόρη της τη γυναίκα του Κλυμένου
ανακράζοντας γλυκόφθογγο ύμνο στη βαρύτονη αιολική αρμονία.)
Στην Ερμιόνη, όμως, έχουμε και τον δικό μας μύθο για την
αρπαγή της Περσεφόνης, ο οποίος μάλιστα αναφέρεται και από ορισμένους ερευνητές.
Σύμφωνα με τη διήγηση η αρπαγή έγινε στο φοβερό Καταφύκι, (αλλιώς Μυγγυριστέα
σύμφωνα με πρόσφατη ανακάλυψή μας) και η κόρη οδηγήθηκε με το άρμα του Πλούτωνα
στα βασίλεια του Άδη μέσα από τη μεγάλη τρύπα που υπάρχει στον απόκρημνο βράχο.
Λέγεται μάλιστα πως οι Ερμιονίτες ήσαν εκείνοι που αποκάλυψαν στη θεά μητέρα το
γεγονός, όταν εκείνη περιπλανιόταν μεταμορφωμένη σε ηλικιωμένη γυναίκα για να
μάθει ποιος ήταν αυτός πουτόλμησε να απαγάγει βίαια την κόρη της.
Είναι λοιπόν προφανές ότι μεταξύ των δύο πόλεων, Ελευσίνας
και Ερμιόνης, υπάρχουν,τηρουμένων των αναλογιών, εξαιρετικές συμπτώσεις ομοιότητες
και παραπλήσιοι συμβολισμοί, ενώ και οι δύο πόλεις διατηρούν ένα πλούσιο
πολιτιστικό υπέδαφος.
Συγκεκριμένα:
Ο ίδιος αρχαιοελληνικός μύθος της αρπαγής της Περσεφόνης
συνδέει τις δύο πόλεις και φυσικά κάθε μια διεκδικεί για λογαριασμό της τον
τόπο όπου έγινε η «κάθοδός» της στον
Άδη. 1
Μυστηριακές τελετές γίνονταν σε Ελευσίνα και Ερμιόνη, τα
Ελευσίνια και Χθόνια, αντίστοιχα, προς τιμή της θεάς Δήμητρας.
Ιερά, ναούς και βωμούς αφιερωμένους στις δύο θεότητες
συναντάμε επίσης και στις δύο πόλεις.
Βιομηχανική ανάπτυξη
Επισημάναμε τα παραπάνω προκειμένου να υπογραμμίσουμε κοινά
στοιχεία που υπάρχουν στην Αρχαία Ιστορία και τη Μυθολογία, σε εορτές και
θεότητες μεταξύ των δύο πόλεων, ενώ και οι δύο διατηρούν ένα «πλούσιο
πολιτιστικό υπέδαφος».
Θεωρούμε πως ήταν η κατάλληλη ευκαιρία και για εμάς να αναδείξουμε
«τα κοινά» με την εορτάζουσα πόλη και να συμμετέχουμε σ’ αυτό το σπουδαίο
πολιτιστικό γεγονός.
Δυστυχώς, όμως, το αγνοήσαμε! Συνέβη, δηλαδή, ότι και με τους
εορτασμούς των 2.500 χρόνων από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας και τη μάχη των
Θερμοπύλων. Μείναμε «στην απέξω» μετά πολλών …επαίνων!
Ειδικότερα:
Πιστεύουμε πως η αναβίωση της γιορτής των Χθονίων θα ήταν ένα
θέαμα πρωτότυπο και εντυπωσιακό και θα
παρουσίαζε εξαιρετικό ενδιαφέρον.
2
Επίσης στο πρόγραμμα των εκδηλώσεων θα μπορούσε να αξιοποιηθεί
και το Καταφύκι για αθλοπαιδιές καθώς και συναντήσεις ελεύθερης ανταλλαγής
ιδεών σε θέματα Παιδείας και Πολιτισμού που αφορούν τον Δήμο μας.
Υπήρχε επίσης η δυνατότητα να πραγματοποιηθούν δραστηριότητες
για μαθητές όπως:
Προγράμματα κεραμικής και κοπής νομισμάτων με αποτυπωμένη την
κεφαλή της Θεάς Δήμητρας καθώς και κοπής μεταλλικών νομισμάτων «με αποτυπωμένη
τη θρησκευτική και οικονομική σημασία που είχε για την Ερμιόνη η λατρεία της
Θεάς».
Θα μπορούσε επίσης να γίνει συζήτηση και για το νομισματοκοπείο
που διέθετε η Ερμιόνη στα κλασικά χρόνια και βρισκόταν στο Μπίστι, όπως
μαρτυρούν τα σχετικά ευρήματα.
Υπάρχουν και θεατρικά έργα με αντίστοιχο περιεχόμενο που θα
μπορούσαν να αναζητηθούν και αξιοποιηθούν κατάλληλα από τους ασχολούμενους με
τα θεατρικά στην επαρχία μας.
Για να γίνουν όμως πράξη νέες ιδέες, που πολλές φορές
συνδέονται άμεσα και με την επικαιρότητα, χρειάζεται έμπνευση και γνώση, βιώματα,
όραμα και υπευθυνότητα, παραγωγική αλληλεπίδραση και κυρίως αγάπη για τον τόπο
μας. Όχι, αυθαιρεσίες, αυτοπροβολές, ανταγωνισμοί, καχυποψίες και μικροπρέπειες
αλλά μετριοπάθεια και αυτοσυγκράτηση, ενότητα, εμπιστοσύνη και συνεργασία, γιατί
αλλιώς τους εγωισμούς τους βρίσκουμε μπροστά μας και όπως λέει η παροιμία
«άσπρη γάτα, μαύρη γάτα, το θέμα είναι να πιάνει ποντίκια».
Σημ.
1. Βέβαια ο μύθος λέει πως το γεγονός συνέβη σ’ ένα πανέμορφο
ολάνθιστο λιβάδι του Νύσιου πεδίου.
Τον κάμπο αυτό καταπράσινο και με πλούσια βλάστηση άλλοι τον
θέλουν να βρίσκεται στις Συρακούσες της Σικελίας και άλλοι τον τοποθετούν κοντά στο
ρέμα του Ωκεανού που βρισκόταν εκεί που ο κόσμος τελειώνει!
2. Ο Ερμιονικός Σύνδεσμος στην πρωτοχρονιάτική κάρτα του 2020
παρουσίασε τη γιορτή των Χθονίων καθώς και τις άλλες τρεις μεγάλες γιορτές του
τόπου μας (Συντραέρες, γιάλα-γιάλα, ρόδι),φιλοτεχνημένες από την αείμνηστη
Ανθούλα Λαζαρίδου - Δουρούκου.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Γκάτσος Αδρ. Βασίλειος: «Η πόλη των Ερμιονέων», Πειραιάς
1996.
Ησαΐας Αγγ. Ιωάννης: «Η νομισματοκοπία της Αρχαίας Ερμιόνης»,
Αθήνα 2010.
Ησαΐας Αγγ. Ιωάννης: «Ιστορικές Σελίδες του Δήμου Ερμιόνης»,
Αθήνα 2005.
Σπετσιώτης Μ. Γιάννης – Ντεστάκου Δ. Τζένη: «Ποιητές και
Μουσικοί της Αρχαίας Ερμιόνης», Αθήνα 2022.
Τόκας Αλέξης: «Μύθος και Ιστορία», Άργος 2018.
