Γυναικεία στοιχειά στους μύθους και τις παραδόσεις της
Ερμιόνης
Γράφουν
ο Γιάννης Σπετσιώτης και η Τζένη Ντεστάκου
Τα γεγονότα κάθε εποχής τα αφηγείται η ιστορία. Η
«ατμόσφαιρα» όμως, οι δοξασίες, οι αφηρημένες ιδέες, τα άυλα πνεύματα και οι
θεσμοί αποτυπώνονται σε σύμβολα. Συχνά πίσω τους κρύβονται
συναρπαστικές ιστορίες και μυθοπλασίες, που μεταφέρονται από στόμα σε στόμα και
παγιώνονται από γενιά σε γενιά. Γίνονται λογοτεχνικά βιβλία, θεατρικά,
κινηματογραφικά, μουσικά έργα, κάθε λογής εικαστική δημιουργία προξενώντας
ξεχωριστό ενδιαφέρον. Με αυτά τα δεδομένα κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει ή να
αποσιωπήσει τη σημασία των συμβόλων, καθώς η μελέτη τους φέρνει στο φως τα
κρυμμένα μυστικά τους.
Προσεγγίσαμε δύο τέτοια ερμιονίτικα σύμβολα – στοιχειά
κάνοντας ένα ταξίδι ανακάλυψής τους στην άβυσσο των χρόνων. Ιχνηλατώντας
μυθικές παραδόσεις, όπου συνδέονται πραγματικά και φανταστικά γεγονότα,
προϊόντα υποκειμενικής σκέψης και κοινωνικών αντιλήψεων, συναντήσαμε τη Βιτόρα και
τη Ζώρα.1 Δύο αόρατες γυναικείες υπάρξεις
που στοίχειωσαν μέσω της προφορικής παράδοσης σε ωραίους τοπικούς μύθους και
επηρέαζαν σημαντικά τη ζωή των Ερμιονιτών.
Η Βιτόρα ή Βιτόριζα
Για άγνωστους λόγους τη φανταστική της ιστορία2 οι
παλιοί ναυτικοί του τόπου μας τη συνέδεαν με μια «ερμιονίτικη παραλλαγή»
γνωστού αρχαιοελληνικού μύθου.
Εκεί στη… μακρινή Κρήτη «με τα θελκτικά, τερπνά και
πολυφίλητα όρη» ο πατέρας των θεών Δίας και η όμορφη νύμφη Κάρμη απέκτησαν μια
πανέμορφη θυγατέρα, τη Βριτόμαρτη, που το όνομά της θα πει «γλυκιά
παρθένα». Στη Βριτόμαρτη άρεσε να διατρέχει στεριές και θάλασσες, να κυνηγάει
και να ψαρεύει με τα δίχτυα που η ίδια είχε εφεύρει, γι’ αυτό, συμβολικά, την
ονόμαζαν και Δίχτυνα (Δίκτυννα)3 Η Βριτόμαρτη, ως αγνή κόρη,
πάντοτε συνόδευε τη θεά Άρτεμη στους χορούς και στο κυνήγι και της ήταν
ιδιαίτερα αγαπητή.
Κάποτε ο παντοδύναμος βασιλιάς της Κρήτης, ο γνωστός
Μίνωας, θαμπωμένος από τα κάλλη της Βριτόμαρτης θέλησε να την απαγάγει και
γυναίκα του να την κάνει. Εκείνη όμως γρήγορα αντιλήφθηκε τα πονηρά του σχέδια
και μη θέλοντας να πέσει στα χέρια του, καταδιωκόμενη απ’ αυτόν, βούτηξε στη
θάλασσα. Καθώς κολυμπούσε τρομαγμένη, μπλέχτηκε στα δίχτυα κάποιου –για
φανταστείτε, ερμιονίτικουκαϊκιού. Την ώρα που οι ψαράδες ανέβαζαν
τα δίχτυα τους, έκπληκτοι διαπίστωσαν πως ανάμεσα στα ψάρια βρισκόταν και μια πανέμορφη
γυναίκα. Αμέσως την ελευθέρωσαν κι εκείνη ανακουφισμένη τους ευχαρίστησε,
γνωρίζοντας, βέβαια, πως τη σωτηρία της την όφειλε στη θεά Άρτεμη.4
Στη συνέχεια η Βριτόμαρτη τούς διηγήθηκε την ιστορία
της και οι ψαράδες προθυμοποιήθηκαν να την βοηθήσουν, να φτάσει στην Αθήνα.
Όμως τον λόγο τους δεν τον τήρησαν. Θαμπωμένοι από τα κάλλη της ονειρεύονταν…
θεϊκές απολαύσεις. Το πάθος και ο πόθος τους γίνηκαν πέλαγος απέραντο σαν κι
αυτό που ταξιδεύαν... Εκείνη αντιλήφθηκε τις προθέσεις τους και για να
γλιτώσει, έπεσε ξανά στη θάλασσα και βρέθηκε στην …Αίγινα! Εκεί, με τη βοήθεια
του πατέρα της του Δία, χάθηκαν τα ίχνη της. Κρύφτηκε σε μια σπηλιά σε
πευκοφυτεμένο δάσος5 κι έτσι γλίτωσε. Οι Αιγινήτες την
θεοποίησαν και την ονόμασαν Αφαία, επειδή έγινε άφαντη.
Με τον ερχομό και την εγκατάσταση των Αρβανιτών στην
Πελοπόννησο και φυσικά στον τόπο μας από τα τέλη του 14ου αιώνα
και μετά, ένα στοιχειό με γυναικεία μορφή, αρβανίτικη καταγωγή και …ελληνική
ιθαγένεια, έρχεται να ταράξει για τα καλά τη ζωή των Ερμιονιτών και να ξυπνήσει
μνήμες αλγεινές.
Είναι η Βιτόρα, που λίγο από το φόβο
μιας παλιάς χρωστούμενης εκδίκησης, λίγο από τη φωνητική ομοιότητα των δύο
ονομάτων, συνδέθηκε με τη μυθική Βριτόμαρτη. Η ιστορία της φαίνεται
πως δεν είχε ξεχαστεί. Διατηρήθηκε ζωντανή στη μνήμη των προγόνων μας και στις
δύσκολες στιγμές ή στα αναπάντεχα γεγονότα της ζωής τους, ερχόταν στο
προσκήνιο. Έχοντας ριζωμένο τον φόβο μέσα τους για όσα θέλησαν να κάνουν κάποτε
στη Βριτόμαρτη, περίμεναν πως θα επιστρέψει και θα πληρώσουν ακριβά για την
προσβλητική τους σκέψη. Η Βιτώ, όπως την αποκαλούσαν κάποιοι παλαιοί
Ερμιονίτες, θα πάρει αργά ή γρήγορα την εκδίκησή της...
Για να καλοπιάσουν το ξωτικό, να το εξευμενίσουν ή και
να το κολακέψουν το προσφωνούν με το χαϊδευτικό του, Βιτόριζα6 το
λένε! Θέλουν να δηλώσουν -μετανιωμένοι για όσα οι πρόγονοί τους επιχείρησαν να
κάνουν, ότι το αγαπούν και το θεωρούν κομμάτι της ζωής τους.
Τέτοιες όμως γαλιφιές στη Βιτόριζα δεν περνάνε! Η
προσβολή ήταν μεγάλη! Κι αν ακόμη η ίδια είχε σκοπό να τους συγχωρήσει, η θεά
Άρτεμη δεν θα το επέτρεπε. Έτσι η παρουσιάζεται, τώρα, σαν μια γυναίκα μοχθηρή,
σκληρή και εκδικητική, πνιγμένη στον θυμό της. Μια γυναίκα στοιχειό, ψιλόλιγνη
και σκελετωμένη, αναμαλλιασμένη, με λιγδιασμένα μακριά μαλλιά που φτάνουν
σχεδόν ίσαμε τα πόδια της. Με όψη φρικιαστική και πρόσωπο ολημερίς αγριεμένο.
Με μακάβριο χαμόγελο και δόντια σουβλερά που διακρίνονται κατάμαυρα στο
μισάνοιχτο στόμα της. Με μάτια βαθουλωμένα και βλέμμα ανέκφραστο και παγερό. Με
φωνή πνιχτή και βραχνή που με δυσκολία βγαίνει από τα σωθικά της. Με χέρια
μακριά, κάτισχνα και νύχια γαμψά και ακάθαρτα, έτοιμα να ξεσκίσουν σάρκες!
Έτσι ακριβώς την είχε απεικονίσει ένας παλαιός
ανώνυμος λαϊκός ζωγράφος στον τοίχο της ταβέρνας/μπαρμπέρικου του Μαρουλά,
ζωντανεύοντας το μύθο, όπως τον άκουγε στις διηγήσεις ηλικιωμένων Ερμιονιτών,
που τον μετέφεραν από γενιά σε γενιά. Έτσι τη σκέφτονταν τα παιδιά «βλέποντας
από την κλειδαρότρυπα τη ζωγραφιά και την καρδιά τους έσφιγγε ο φόβος σαν τη
μέγγενη» και τα δόλια έτρεμαν σύγκορμα! Η Βιτόριζα! έλεγαν τρομαγμένα και το
αίμα τους πάγωνε.7
Το ξωτικό μας, λοιπόν, έμενε σε μια απόμερη σπηλιά
στην άκρη του Μπιστιού, όπου βασίλευε νεκρική σιωπή. Την αμφιθεατρική
είσοδό της κατάφατσα στην Ανατολή, την έκρυβαν πελώρια βράχια.8 Το
εσωτερικό της βαθύ, θεοσκότεινο και δαιδαλώδες. Κανείς, ποτέ του δεν τόλμησε
ούτε να σκεφτεί πώς θα ήταν εκεί μέσα! Γνώριζε πως αν επιχειρούσε να πλησιάσει,
εκείνη θα πεταγόταν αγριεμένη από τα απόκρημνα βράχια, όπου παραφύλαγε τις
νύχτες, θα τον άρπαζε, θα τον βασάνιζε σκληρά και στο τέλος θα τον
…«μαρμάρωνε».
Σ’ αυτή τη σπηλιά το στοιχειό έπαιρνε τρομερές
αποφάσεις, που νους ανθρώπου δεν χωρούσε. Μόνο συμφορές προξενούσαν στους
Ερμιονίτες και τη ζωή τους όριζαν κάνοντάς την κόλαση!
Διηγούνται οι παλαιότεροι, κυρίως οι ναυτικοί που τα
πίστευαν κιόλας, πολλά τέτοια συμβάντα που… προκάλεσαν σοβαρά προβλήματα στους
κατοίκους της πόλης μας. Ισχυρίζονται πως εξαιτίας της μανίας του στοιχειού
καταστράφηκαν περιουσίες, ερημώθηκαν σπίτια, μέχρι και ανθρώπινες ζωές χάθηκαν.
>>>>>>>>
Το γνωστό ποίημα ταιριάζει απόλυτα στις μέρες μας εδώ στην ελληνική κοινωνία...
