Άρθρο αφιερωμενο στη γιορτή μνήμης του Πορφήτη Ηλία - σύμφωνα μα την εκκλησιαστική και τη λαϊκή μας παράδοση ...

ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ

του Γιάννη Μ. Σπετσιώτη

Στις 20 Ιουλίου η Εκκλησία μας γιορτάζει τη μνήμη «Προφήτου Ηλιού του Θεσβίτου» που καταγόταν από τη Θέσβη, εφόρου των βουνών, της βροχής, των βροντών και των κεραυνών. Ήταν ένας από τους πιο δυναμικούς προφήτες του Ισραήλ και η ιστορία του είναι γραμμένη στα βιβλία 3 και 4 των «Βασιλειών» της Π. Διαθήκης.

Ιδιαίτερα δημοφιλής και σεβαστός άγιος στην Ορθόδοξη Εκκλησία αφού είναι ο μόνος, μετά τον Μωυσή, που συνομίλησε με τον Θεό απ’ ευθείας και αναλήφθηκε (δεν πέθανε) στους ουρανούς «επί πυρίνου άρματος».

Σπουδαία είναι, επίσης, η θέση του στη Λαογραφία με πλήθος παραδόσεων και συνηθειών. Η πανηγυρική τέλεση της μνήμης του στις 20 Ιουλίου καθορίστηκε από τον αυτοκράτορα Βασίλειο τον Μακεδόνα στα τέλη του 9^ου αιώνα ενώ επί Νικηφόρου Φωκά, 1000 μ.Χ., πανηγυριζόταν η ανάληψη του Αγίου με θεατρικές παραστάσεις, χορούς κ.α.

Σήμερα σ’ ολόκληρη την Ελλάδα τιμάται η μνήμη του με λειτουργίες και αρτοκλασίες σε κεντρικούς ναούς και ξωκλήσια, χορούς και πανηγύρια, βαφτιστικά ονόματα και «επωνυμικά παράγωγα».

Στην Ερμιονίδα, μετά την Παναγία, είναι, νομίζω, ο Άγιος που έχει τα περισσότερα ξωκλήσια. Μάλιστα τα τέσσερα απ’ αυτά προβάλλουν ολόλευκα στις ψηλότερες κορυφές της, όπως το θέλει η παράδοση.

Μέτρησα δέκα ξωκλήσια του Αγίου στην επαρχία μας.

·    Ο Προφήτης Ηλίας στο ομώνυμο βουνό (Κοκκύγιο) στον δρόμο προς το Κρανίδι.

·    Ο Προφήτης Ηλίας στην κορυφή του ομώνυμου βουνού στη Μιλίντρα (Κρανίδι), όπου υπάρχουν ερείπια κελιών και δεξαμενής.

·    Ο Προφήτης Ηλίας στο όρος Δίδυμο.

·    Ο Προφήτης Ηλίας στον λόφο της Αγίας Άννας.

·    Ο Προφήτης Ηλίας στην οροσειρά Αδέρες (Ηλιόκαστρο - Θερμήσι).

·    Ο Προφήτης Ηλίας στους Φούρνους.

·    Ο Προφήτης Ηλίας, μετόχι της Μονής Αυγού, χωρίς οροφή και πόρτα εισόδου στη θέση «Αμπέλι».

·    Ο Προφήτης Ηλίας στο Λουκαΐτι.

·    Ο Προφήτης Ηλίας της Κουβέρτας στο βουνό Μουζάκι.

Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε και το ιστορικό Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στην Ύδρα, όπου το διάστημα από 6 Φεβρουαρίου - 16 Μαΐου 1825 φυλακίστηκε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης μαζί με άλλους οπλαρχηγούς και προκρίτους του αγώνα.

Λέγεται, λοιπόν, πως ο Άγιος ήταν ναυτικός. >>>>>>

 Επειδή, όμως, είχε πικρές εμπειρίες από την ύπουλη συμπεριφορά των συναδέλφων του θέλησε να διακόψει κάθε δεσμό με το επάγγελμά του. Έτσι εγκατέλειψε το πλοίο του, πήρε ένα κουπί στον ώμο και αναζητούσε τόπο για να μείνει, σε μέρος όπου οι κάτοικοι θα αγνοούσαν το κουπί και τη χρήση του ακόμη και τη θάλασσα. Μετά από μεγάλη ταλαιπωρία βρήκε έναν τέτοιο τόπο στην κορυφή ενός βουνού, όπου οι κάτοικοί του όχι μόνο δεν γνώριζαν το κουπί αλλά υπέθεταν πως είναι το …φτυάρι του φούρναρη! Εκεί ακούμπησε το κουπί, έχτισε δίπλα του ένα σπιτάκι και έμεινε για όλη του τη ζωή προσευχόμενος αδιάκοπα για τους ναυτικούς.

Στο αγιολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας τιμώνται άλλοι επτά Άγιοι με το όνομα Ηλίας. Ξεχωριστή θέση έχει ο Νεομάρτυρας Ηλίας από την Καλαμάτα, ο οποίος μαρτύρησε το 1686 και η μνήμη του τιμάται στις 31 Ιανουαρίου. Στο αντίστοιχο αγιολόγιο της Δυτικής Εκκλησίας υπάρχουν τρεις άγιοι με το όνομα Ηλίας.

Τα παιδικά μου χρόνια είναι δεμένα με το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία της Κουβέρτας, χτισμένο στη Δυτική Πλαγιά στο Μουζάκι. Πολλές οι αναμνήσεις, οι εικόνες, τα βιώματα…

Από την προπαραμονή παίρναμε «οικογενειακώς» το μικρό μονοπάτι που σ’ έβγαζε στον ναό και βρισκόταν στην αντίθετη πλευρά του σημερινού δρόμου. Κάποιες φορές το χάναμε και νιώθαμε, θυμάμαι, μεγάλη ανακούφιση, όταν αντικρίζαμε την πόρτα της εισόδου στον «περιβάλλοντα χώρο» φτιαγμένη πρόχειρα με σανίδες και φούρκες. Η μικρή μας ταλαιπωρία τελείωνε, όταν αφήναμε καταγής τα πράγματα που κουβαλούσαμε.

Ο Μιχαλάκης (Νάκος), ο «μάστορας», έτσι τον έλεγαν, καθώς σ’ αυτόν είχαν μαθητεύσει όλοι οι τσαγκάρηδες της Ερμιόνης, είχε το γενικό πρόσταγμα της προετοιμασίας. Φρόντιζε πρώτα για την επάρκεια του νερού, που το κουβαλούσε με τα λαμαρινένια ντεπόζιτα από τα πηγάδια των κοντινών περιβολιών. Ετοίμαζε τα σύνεργα για τους καφέδες, είχε προμηθευτεί τα λουκούμια και τη μαστίχα, έστρωνε τις κουρελούδες στα πεζούλια για να καθίσει ο κόσμος και καθάριζε τις μεγάλες «κοφινίδες» για το κόψιμο των άρτων.

Ο παπα-Μιχάλης με τις γυναίκες και τα παιδιά, ασβέστωναν, καθάριζαν και «έντυναν» το εκκλησάκι. Τακτοποιούσε τα ιερά σκεύη, έστρωνε την Αγία Τράπεζα, στόλιζε την εικόνα του Αγίου με λουλούδια και ολοκάθαρες κεντημένες ποδιές, ενώ αψιδωτά «έντυναν» και την είσοδο του ναού. Σ’ εκείνη την προετοιμασία τα μάτια μου έπεφταν πάντα σε δύο εικόνες που ήσαν ψηλά κρεμασμένες: Η μία ήταν του Προφήτη που ανέβαινε με το άρμα στον ουρανό ρίχνοντας τη μηλωτή του (ένδυμα από δέρμα προβάτου) στη γη. Η άλλη ήταν της Αγίας Τριάδας, όπου για πρώτη φορά έβλεπα αγιογραφημένο τον Πατέρα Θεό!

Το απόγευμα της παραμονής, γύρω στις έξι, έφθαναν οι πρώτοι προσκυνητές. Έρχονταν με τα ζώα φορτωμένα με τα απαραίτητα για τη διανυκτέρευση. Έπιαναν ένα δέντρο κάτω στα χωράφια και έστηναν εκεί την προσωρινή τους διαμονή. Σε λίγο έφθαναν από τη θάλασσα και άλλοι πανηγυριστές με βάρκες και καΐκια που πηγαινοέρχονταν συνεχώς μεταφέροντάς τους με συμβολικό κόμιστρο. Ήταν μια αξέχαστη εικόνα στον όρμο της Κουβέρτας!

Εμείς παρακολουθούσαμε την κίνηση από το εκκλησάκι και χαιρόμαστε καθώς ώρα με την ώρα ο κόσμος γινόταν όλο και περισσότερος.

Ο μεγάλος εσπερινός της ημέρας άρχιζε μετά τις 9 το βράδυ. Αρκετοί ανέβαιναν στον ναΐσκο, ενώ άλλοι έμεναν κάτω ανυπομονώντας να ξεκινήσει το γλέντι.

Κυρίαρχη μορφή του εσπερινού ο ανεπανάληπτος παπα-Ηλίας Οικονόμου, που για πολλά χρόνια ερχόταν στο πανηγύρι του Αγίου. Τι να πρωτοθυμηθώ απ’ αυτά που έλεγε! Κάποια φορά, λοιπόν, καθώς έβγαινε από το ιερό να θυμιατίσει την ώρα που ο ψάλτης έλεγε το «κατευθυνθήτω η προσευχή μου ως θυμίαμα ενώπιον σου» πλησιάζει τη Διαμάντω Οικονόμου και της λέει:

-   Μωρ’ Διαμάντω εκείνες τις μαρίδες λύσσα τις είχες κάνει! Πόσο αλάτι είχες ρίξει! Έχω πιει μια μπρακάτσα νερό και ακόμη να ξεδιψάσω! Όσοι ήταν κοντά ακούγοντάς τον έσκασαν στα γέλια!

Έλεγε και άλλα τέτοια φαιδρά ο παπα-Ηλίας στη διάρκεια του εσπερινού ενώ στο κήρυγμά του μετά την πρωινή λειτουργία για να προκαλέσει σχόλια και γέλια ανακάτευε επίτηδες «αρβανίτικα» και ελληνικά.

Το πιο ευτράπελο, όμως, γεγονός μου το έχει διηγηθεί ο «κυρ» Απόστολος με πρωταγωνιστή τον παπα - Τουμπή. Αυτός μια χρονιά στο κήρυγμά του θέλοντας να δείξει τη μεγάλη πίστη του Προφήτη στον Θεό, τη θαυματουργική του δύναμη και την αμεσότητα του θαύματος είπε το εξής αμίμητο:

Κάποτε ο Αϊ-Λιάς προκάλεσε τους αρνητές του Θεού λέγοντας:

-   Τώρα θα σας το αποδείξω. Αν δεν πιστεύετε αυτά που σας λέω, θα παρακαλέσω το Θεό να σας κάνει να σερνόσαστε με τον κώλο!!

Το τι ακολούθησε δεν περιγράφεται…

Μετά τον εσπερινό οι προσκυνητές γύριζαν πίσω στις συντροφιές τους και τότε στηνόταν γλέντι τρικούβερτο. Φαγοπότι ατέλειωτο, τραγούδια, χοροί και το κέφι χτυπούσε κόκκινο, όταν έφταναν τα όργανα. Θεός είδε τι γινόταν εκεί κάτω! Εμείς, πάνω από το εκκλησάκι, ακούγαμε και βλέπαμε τον …χαλασμό μέχρι το ξημέρωμα της επομένης μένοντας ξάγρυπνοι όλη νύχτα!

Το σύνθημα για την ημέρα της γιορτής έδινε το μικρό καμπανάκι του ναού, οι φωνές των πουλιών και το καθαρό αεράκι του βουνού. Η ακολουθία ξεκινούσε με το θαυμάσιο απολυτίκιο «ο ένσαρκος άγγελος των προφητών η κρυπίς».¹

Η ακολουθία προχωρούσε και αν κάτω στα χωράφια το βράδυ γινόταν χαλασμός, τώρα, εδώ, στο μικρό εκκλησάκι, οι ύμνοι και τα τεριρέμ συνοδευόμενοι από τις φωνές των τζιτζικιών και το ισοκράτημα του μπαρμπα - Λιά του οργανοπαίχτη, έφταναν στο αποκορύφωμα! Μια πανδαισία ηχοχρωμάτων, εκκλησιαστικής τάξης και προσευχής!

Με το «σχόλασμα» της εκκλησίας οι εκατοντάδες των πιστών έπαιρναν το αντίδω(ε)ρο, τον άρτο και τα κεράσματα, λουκούμι, μαστίχα και νερό. Μερικοί έριχναν μέσα στο ποτήρι με το νερό το δροσιστικό ποτό, για να γίνει περισσότερο και πιο ελαφρύ.

Ο παπα - Μιχάλης αφού τακτοποιούσε και τις τελευταίες λεπτομέρειες της απόλυσης με τη σχολαστικότητα που τον διέκρινε, κατέβαινε με το μικρό βαλιτσάκι του στη θάλασσα. Εκεί, πάντοτε έκανε κάποια βάπτιση και τις περισσότερες φορές ο νεοφώτιστος έπαιρνε το όνομα του προφήτη. Ήταν πραγματικά γεγονός εντυπωσιακό το βάπτισμα να γίνεται στη θάλασσα! Κατέβαιναν και οι προσκυνητές να παρακολουθήσουν τα βαφτίσια, ενώ πολλοί πήγαιναν στα φιλικά σπίτια των Οικονομαίων της Κουβέρτας για να τους χαιρετήσουν. Γύρω στις 12 οι αμμουδιές γέμιζαν από λουόμενους κάθε ηλικίας. Ήταν παράδοση οι περισσότεροι που έρχονταν εκείνη την ημέρα στο πανηγύρι, να κάνουν και το μπάνιο τους στην Κουβέρτα.

Κοντά στις πρώτες απογευματινές ώρες η Κουβέρτα άδειαζε σιγά-σιγά. Από τη στεριά τα ζώα και από τη θάλασσα τα πλεούμενα γύριζαν τον κόσμο πίσω, ενώ ο νους έκανε φυλαχτό τις εικόνες που είχαν προηγηθεί.

Είχε αρχίσει να σουρουπώνει. Πάνω στον Αϊ-Λιά οι «πρωτεργάτες» συγκεντρωμένοι έπιναν το κρασάκι τους και σχολίαζαν τα γεγονότα της ημέρας για ώρες πολλές με τη λάμπα λουξ να καίει και τα άστρα από ψηλά να τους συντροφεύουν με το λιγοστό τους φως.

Καθώς τα χρόνια πέρασαν δυο γεγονότα έχουν μείνει χαραγμένα στον νου μου. Το ένα έχει να κάνει με τη μεγάλη φωτιά που ξέσπασε, μόλις τελείωσε η εκκλησία, στην πλαγιά κάτω από τον ναό, τη 10/ετία του ’50. Έκαψε μεγάλη έκταση φτάνοντας σχεδόν μέχρι την κορυφή του βουνού, χωρίς, ωστόσο, να «αγγίξει» τον ναό. Το δεύτερο, την ίδια 10/ετία, με τον μεγάλο σεισμό που συγκλόνισε την περιοχή ανημέρα της γιορτής.

Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει και θα αλλάξουν ακόμη περισσότερο τα χρόνια που ακολουθούν. Σπίτια στην Κουβέρτα πολλά, δρόμοι καινούριοι, αυτοκίνητα, πρόσβαση εύκολη στο εκκλησάκι, φως, νερό, κινητά και ο θεός ξέρει τι άλλο θα ακολουθήσει για τη διευκόλυνσή μας. Όλα αυτά, όμως, πήραν μαζί τους και χάθηκαν οριστικά ανεπανάληπτες εικόνες ευλάβειας και συμπόνιας, αρώματα της φύσης, γεύσεις και μυρωδιές φαγητών, χαρές μιας άλλης ζωής που πρέπει να θεωρούμε τους εαυτούς μας ευλογημένους που τη ζήσαμε...

Σημ.

1.   Μέχρι σήμερα το τροπάριο το ξέρουν αρκετοί Ερμιονίτες, μεγάλοι σε ηλικία. Μάλιστα ο Παναγιώτης Γρηγορίου (ο Μπαλής) το έψαλε περιπαθητικά με τη γλυκιά φωνή του διηγούμενος τις αναμνήσεις του από τη γιορτή αυτή.

2.   Η φωτο είναι από το ιστολόγιο «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ», Θεσσαλονίκη 2008.