Μνήμες και μνημεία που αντέχουν στο χρόνο…

   Η ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ ΤΗΣ ΠΙΚΡΟΔΑΦΝΗΣ

 Άρθρο επικαιροποιημένο και συμπληρωνένο

 

του Γιάννη Μ. Σπετσιώτη

Τη Δευτέρα, μετά την Κυριακή της Πεντηκοστής, της Γονατιστής, όπως ο λαός την ξέρει, είναι η ιδιαίτερη γιορτή προς τιμή του Αγίου Πνεύματος. Ονομάζεται και της Αγίας Τριάδας, γιατί παρατείνεται η μεγάλη ημέρα της Πεντηκοστής.

Με τη γιορτή αυτή τελειώνει η εκκλησιαστική περίοδος του Πεντηκοσταρίου, (διάρκειας 50 ημερών) που ξεκινά από το Πάσχα και περιλαμβάνει όλες τις κινητές γιορτές του χρόνου. Αξιοσημείωτο είναι πως στους ύμνους της ημέρας του Αγίου Πνεύματος, υπάρχει η λέξη «Ακτιστοσυμπλαστουργοσύνθρονον» (όγδοη ωδή, τροπάριο γ΄), η μεγαλύτερη λέξη, σε συλλαβές, της Βυζαντινής υμνολογία, που θα πει «τούτο το άκτιστο που δημιούργησε μαζί με Σένα την πλάση και απολαμβάνει την ίδια τιμή και δόξα μαζί Σου».

Η παράδοση θέλει την ημέρα αυτή, οι άνθρωποι να ξυπνούν νωρίς, γιατί όσοι κοιμούνται του Αγίου Πνεύματος θα κοιμούνται όλον τον χρόνο!

Στην πατρίδα μας υπάρχει μικρή σταυρεπίστεγη εκκλησία της Αγίας Τριάδας πάνω σε λόφο, δυόμιση χιλιόμετρα από το «Ποδάρι», στον εσωτερικό δρόμο¹ που οδηγεί στο Κρανίδι. Είναι χτισμένη το 1245 μ.Χ., καθώς μας πληροφορεί ο καθηγητής της Θεολογίας Γεώργιος Αγγ. Σωτηρίου από τις Σπέτσες, ο πρώτος μελετητής του σπουδαίου αυτού μνημείου της Βυζαντινής Τέχνης, στα 1926. Θυμάμαι, μάλιστα, χρόνια αργότερα, την έκπληξη που δοκίμασα διαβάζοντας το σχετικό κείμενο δημοσιευμένο στο ογκώδες βιβλίο του, «Βυζαντινή Αρχαιολογία».

Από άποψη αρχιτεκτονικής ο Ναός είναι χτισμένος με τον απλό βυζαντινό τύπο των σταυρεπίστεγων (με θόλο σε σχήμα σταυρού) βασιλικών, «που η καμάρα διακόπτει την κατά μήκος καμάρα του ναού». Στον νότιο εσωτερικό τοίχο του Ναού διασώζεται επιγραφή, η οποία μας πληροφορεί ότι χτίστηκε από τα θεμέλια και ιστορήθηκε (αγιογραφήθηκε) με έξοδα και αμοιβή του Εμμανουήλ Μουρμούρα, της γυναίκας του, Θεοδώρας και των παιδιών τους, για λύτρωση και συγχώρηση των αμαρτιών τους. «Με το χέρι εμένα (το δικό μου) του Ιωάννη που αναστήλωσε αυτές τις σεβαστές εικόνες από τη μεγάλη πόλη των Αθηνών τον Οκτώβριο του 1245 μ.Χ.».

Η Αγία Τριάδα, ιστορικό μνημείο της Φραγκοκρατίας στην Ερμιονίδα, κατά τον Γεώργιο Σωτηρίου, «διασώζει πολύτιμα λείψανα βυζαντινής ζωγραφικής των μέσων του 13^ου αιώνα, προγενέστερα και των τοιχογραφιών της Αιγίνης και του Μυστρά». Από τις τοιχογραφίες του Ναού ιδιαίτερα σημαντικές είναι η Ανάληψη, η Γέννηση του Χριστού, τμήματα της Κοίμησης της Θεοτόκου και της Πεντηκοστής με την επιγραφή «Μήτηρ Θεού η τεκούσα τον Ένα της Τριάδος».² Με την πάροδο των χρόνων, ίσως και από άλλες αιτίες καθώς συμβαίνει σε ανάλογες περιπτώσεις, οι τοιχογραφίες υπέστησαν σημαντικές φθορές και σήμερα καμία δε σώζεται ακέραια.³ Αξίζει, ωστόσο, όλοι, Ερμιονίτες και μη, να επισκεφθούμε αυτό το πολύ σπουδαίο βυζαντινό μνημείο του τόπου μας.

Ο Ναός ανήκει στο μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων, βρίσκεται στα όρια του τέως Δήμου Κρανιδίου και εμείς τον ξέρουμε ως η «Αγία Τριάδα της Πικροδάφνης», καθώς στην περιοχή ευδοκιμεί η πικροδάφνη ή ροδοδάφνη, το πολύ ανθεκτικό φυτό με τα όμορφα έντονα ροζ ή λευκά άνθη και τα λογχοειδή φύλλα. Η πικροδάφνη, λοιπόν, έδωσε το όνομά της στη γύρω περιοχή αλλά και στον μικρό χείμαρρο και το πηγάδι που βρίσκονται εκεί. Όταν υπήρχε μεγάλη «κατεβασιά» νερού ξεχείλιζαν, καθώς θυμούνται οι παλαιότεροι και οι κάτοικοι της γύρω περιοχής.⁴

Μετά τη θεία; λειτουργία στη γύρω περιοχή, γινόταν γλέντι τρικούβερτο - σύμφωνα με πληροφορίες παλαιότερων συμπατριωτών – όπου Κρανιδιώτες και Ερμιονίτες διασκέδαζαν σε κοινές παρέες…

Την ημέρα της Αγίας Τριάδας συνηθίζουν από παλιά πολλές οικογένειες της Ερμιόνης, που έχουν παιδιά στα σχολεία ή στα πανεπιστήμια, «να κάνουν άρτο για καλή φώτιση», όπως λέμε στον τόπο μας. Θυμάμαι, ακόμη, και μία γυναίκα που την έλεγαν Τριάδα. Δεν ξέρω, αν ήταν από την Ερμιόνη. Μου είχε κάνει εντύπωση το όνομά της και από τότε δεν το έχω ξανακούσει. Η «κυρα-Τριάδα», γύρω στα 1949-1952, έφτιαχνε με «σκόνη» το σοκολατούχο γάλα και το μοίραζε στα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου, στην αυλή του Συγγρού.     

 ΣΗΜ.

1.   Αυτό τον δρόμο παίρναμε, όταν μικροί μαθητές του Γυμνασίου Κρανιδίου επιστρέφαμε στην Ερμιόνη με τα πόδια, «σε έκτακτα συμβάντα». Ήταν η πιο κοντινή διαδρομή και έτσι γλιτώναμε κούραση και χρόνο, έχοντας εξοικονομήσει και το εισιτήριο.

2.   Γιάννης Αγγ. Ησαΐας, «Οδοιπορικό στην ιστορία και χωρογραφία του Δήμου Ερμιόνης», Αθήνα 1996.

3.   Νίκος Μουρμούρης, «Ένθετα Τέχνης», περ. Σύναξη, τευχ. 95-96, 2005.

4.   Πληροφορίες από τον Ανάργυρο Μητρώκα και τον Γιώργο Καρακατσάνη.