Γράφει
ο Καθηγητής Γιώργος Πιπερόπουλος
Σε μια σύνθεση θεωρίας και εμπειριών τέσσερις έννοιες, αναγνώριση, ανταπόκριση, ασφάλεια και νέες εμπειρίες, παρέχουν ένα χρήσιμο ερμηνευτικό πλαίσιο της ατομικής συμπεριφοράς
μας στο οποίο χρειάζεται να προστεθεί η ειδοποιός διαπίστωση ότι, μολονότι
διαφέρουμε ως άτομα, παραμένει κοινός ο παρονομαστής της ανθρώπινης φύσης μας…
Η υποκειμενική ανθρώπινη ανάγκη να πετύχουμε
ένα επιθυμητό επίπεδο αναγνώρισης ξεκινά από τα πρώτα χρόνια
της ζωής μας μέσα στην οικογένεια, ιδίως όταν συνυπάρχουν ένα ή περισσότερα
αδέλφια ή αδελφές, συνεχίζει με περισσότερη ένταση στα παιδικά και εφηβικά
χρόνια, και γίνεται σημαντικό κίνητρο συμπεριφοράς και σε πιο ώριμες ηλικίες.
Ο Νεοζηλανδός Edmund Hillary ήταν επαγγελματίας μελισσοκόμος με χόμπι την ορειβασία και αφού
σκαρφάλωσε στις ψηλότερες κορυφές βουνών της γενέτειράς του και στις Άλπεις το
πρωί της 29ης Μαΐου 1953 ήταν ο πρώτος στην ιστορία της ανθρωπότητας ορειβάτης
που μαζί με τον καταγόμενο από το Νεπάλ Tenzing Norgay έφτασαν στην αποκαλούμενη «κορυφή του κόσμου».
Η επιτυχία του Edmund Hillary ανακοινώθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις χώρες - μέλη της Βρετανικής
Κοινοπολιτείας παραμονές της στέψης και ενθρόνισης της Βασίλισσας Elizabeth II, η οποία τον έχρισε ιππότη του Στέμματος απονέμοντάς του τον τίτλο του «Sir».
Όταν οι δημοσιογράφοι ζήτησαν από τον Sir Edmund Hillary να τους εξηγήσει τι τον ώθησε να
σκαρφαλώσει στη «στέγη του κόσμου», εκείνος απάντησε με αφοπλιστική ειλικρίνεια
και δελφικό συμβολισμό: «Επειδή ήταν εκεί!…»
Η ανάγκη της αναγνώρισης ωθεί το άτομο σε
θυσίες, κόπους, στερήσεις, αψηφώντας κάθε λογής εμπόδια που πρέπει να
ξεπεραστούν. Γνωρίζουμε ότι η συμπεριφορά μας δεν υποκινείται μόνο από
συνειδητές επιλογές για δράση ή αντίδραση σε συγκεκριμένα ερεθίσματα αλλά και
από υποσυνείδητα κίνητρα.
Συχνά δεν εκπλήσσουμε μόνο τους άλλους αλλά
και τους εαυτούς μας όταν στη δική τους απορία «γιατί φέρεσαι έτσι» ή «γιατί το
έκανες αυτό» προσθέτουμε τη δική μας υποκειμενική σιωπηρή ερώτηση «αλήθεια,
γιατί συμπεριφέρομαι έτσι ή γιατί το έκανα αυτό;».
«Κανείς άνθρωπος δεν είναι μια νησίδα που
υπάρχει ολομόναχη» έγραψε στο σχετικό ποίημά του με τίτλο «Για ποιον χτυπά η
καμπάνα» (που έγινε και τίτλος στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Hemingway και αργότερα ένα επιτυχημένο κινηματογραφικό έργο) ο μεγάλος Άγγλος
ποιητής John Donne, επισημαίνοντας, όπως και ο δικός μας
φιλόσοφος Αριστοτέλης, ότι οι άνθρωποι «είμαστε κοινωνικά – αγελαία – όντα» και
χρειαζόμαστε τους συνανθρώπους μας.
Σε προσωπικό επίπεδο όλοι μας μπορούμε να
επιβεβαιώσουμε την θεωρητική εκτίμηση ότι θεμελιακά αισθήματα όπως η χαρά, η
λύπη, η πικρή γεύση της αποτυχίας και η αντίστοιχη γλυκιά της επιτυχίας μπορούν
να μειωθούν ή να αυξηθούν εφόσον τα μοιραστούμε.
Η αναγνώριση βοηθά να δημιουργηθεί στο άτομο
η εκτίμηση ότι έτσι θα πετύχει και την ποθητή ανταπόκριση, με
πιο απλά λόγια ως αποτέλεσμα της αναγνώρισης θα έρθει και η αποδοχή, και το
χειροκρότημα και σε πιο βαθύ διαπροσωπικό επίπεδο ακόμη και η αγάπη και ο έρωτας
και θα μπορούσαμε να πούμε ότι «η ανταπόκριση» είναι ΄κάτι που περιμένει
εκείνος ή εκείνη που εργάστηκε σκληρά για την αναγνώριση.
Οι επιστήμονες της συμπεριφοράς και η «λαϊκή
γνώση» διαπιστώνουν ότι το συναίσθημα της ανασφάλειας συχνά μετουσιώνεται σε
ισχυρό κίνητρο για επιτυχία και καθιέρωση!... Εφόσον λειτουργήσει θετικά, το
αίσθημα ανασφάλειας που γεννά η διαπίστωση ότι τίποτε δεν μένει ασάλευτα
μόνιμο, μπορεί να μας ωθήσει σε έντονες προσπάθειες για καλύτερα αποτελέσματα.
Εάν, όμως, συμβεί παλιά βιώματα ή τρέχουσες
και ίσως και ανυπέρβλητες ψυχοκοινωνικές πραγματικότητες να μετουσιώσουν την
ανασφάλεια σε «νευρωσικό σύμπτωμα», τότε το άτομο θα χάσει την αυτοπεποίθησή,
την αισιοδοξία και τις αντοχές του.
Είναι σίγουρο ότι όλοι μας αναζητούμε το
συναίσθημα της ασφάλειας στην καθημερινή μας ζωή, στο σπίτι,
την οικογένεια, το χώρο εργασίας και επαγγελματικής μας απασχόλησης. Τι είναι
αυτή η τόσο ποθητή και ταυτόχρονα τόσο δύσκολα πραγματοποιήσιμη αίσθηση της
«ασφάλειας»; Να τη θεωρήσουμε συνώνυμη όπως τη θέλει και το λαϊκό μας ρητό με
το παροιμιακό «δέσιμο του… γαϊδάρου» ή με τη χαρακτηριζόμενη ως
«δημοσιοϋπαλληλική» νοοτροπία της εξαρτημένης καριέρας όπου «…βρέξει χιονίσει η
καραβάνα θα γεμίσει»;
Ή, μεταφέροντας το σημείο αναφοράς στις
διαπροσωπικές μας σχέσεις, στις σχέσεις φιλίας, αγάπης και έρωτα, μπορούμε ποτέ
να αισθανθούμε απόλυτα ασφαλείς όταν είναι δεδομένο ότι οι παλινωδίες, οι
ανταγωνισμοί, οι εγωισμοί και τα πάθη κάνουν πολύ δύσκολη πραγματικότητα την
εδραίωση μόνιμου αισθήματος ασφάλειας;
Ίσως δεν είναι εντυπωσιακά πρωτότυπη, αλλά
δεν παύει να είναι πολύ εύστοχη, σε τελική ανάλυση, η παρατήρηση ότι κάποια
στιγμή «τα πάντα καταλήγουν να γίνουν… ρουτίνα», οπότε και το αίσθημα ασφάλειας
που ίσως με τεράστιο κόπο πετύχαμε αρχίζει να… κουράζει!...
Και τότε, εάν όχι όλοι, πάντως πάρα πολλοί,
αρχίζουμε να αναζητούμε το κάτι άλλο, το κατιτί το μεγάλο, το μεστό από
νοήματα, το συνταρακτικό, που τελικά θα είναι η νέα εμπειρία που, όμως, θα
απειλήσει να τινάξει στον αέρα το αίσθημα της ασφάλειάς μας που με τόσους
κόπους πετύχαμε.
Η ανάγκη για νέες εμπειρίες γίνεται
σχεδόν αδήριτη καθώς βρίσκεται στην αντίπερα όχθη της καθιέρωσης που έρχεται ως
αποτέλεσμα της προοδευτικής εξέλιξης της αναγνώρισης σε ανταπόκριση και εδραίωση
αισθήματος ασφάλειας.
Κάθε νέα εμπειρία, πέρα από τα θετικά της
στοιχεία, περιλαμβάνει και πολλές πιθανά αρνητικές επιπτώσεις και μαζί ψυχική
ετοιμότητα για κινητοποίηση των συναισθηματικών μας δυνάμεων, ώστε να
ανταποκριθούμε με επιτυχία στις νέες προκλήσεις που δημιουργεί.
Αναμφίβολα είναι συναρπαστική αυτή η
συμβολική αναταραχή της ηρεμίας που προσφέρει η ασφάλεια και εάν δεν προσέξουμε
μπορεί να εκφυλιστεί σε ρουτίνα, εντείνοντας την επιθυμία για αναζήτηση και
πραγμάτωση κάποιας «νέας εμπειρίας».
Εδώ χρειάζεται να διαφοροποιηθούν οι
ζητούμενες εμπειρίες και οφείλω να υπενθυμίσω ότι για πολλούς άνδρες,
(σημειώστε ότι δεν είναι μικρός και ο αριθμός των γυναικών), η αναζήτηση και η
βίωση μιας νέας «ερωτικής εμπειρίας» μπορεί να λειτουργήσει ως εντυπωσιακό
«βεγγαλικό», αλλά τελικά να τους/τις οδηγήσει και πάλι στη γλυκιά και μεστή
νοημάτων «δοκιμασμένη ερωτική ρουτίνα».
«Γλυκό και πολλά υποσχόμενο», στον τομέα του έρωτα και των διαπροσωπικών μας σχέσεων, «το ποτό της… (αμαρτίας) - απιστίας», όπως το λέει και το γνωστό λαϊκό μας άσμα, αλλά σε ελάχιστες περιπτώσεις
γίνεται μόνιμη κατάσταση.
Μερικοί προτείνουν να μην είμαστε ΑΠΟΛΥΤΟΙ
καταδικάζοντας τον άπιστο ή την άπιστη (αλλά όχι, όμως, και να τους δώσουμε
συγχωροχάρτι) επειδή σε κάποιες στιγμές ειλικρίνειας αποκαλύπτουν ότι «η νέα
εμπειρία, η συγκεκριμένη «αμαρτία» είχε ως αποτέλεσμα να σώσει τον
«κλυδωνιζόμενο» δεσμό ή τον γάμο τους…
