Σαν σήμερα το 1944 στο
εξωκλήσι του Αγίου Τρύφωνα
στο κτήμα της
οικογένειας Εμμανουήλ Κομμά
στο κάμπο της
Ερμιόνης
 |
Το εξωκλήσι σήμερα προφανώς επισκευασμένο... |
Μια ιστορία με τον
πολύ παραστατικό και διηγηματικό τρόπο
του συμπατριώτη μας
Μάκη Νάκου
Γράφει
ο Μάκης Νάκος.
Ήταν μια ηλιόλουστη μέρα του Φλεβάρη του 1944, πρώτη του μήνα του Αγίου
Τρύφωνα, αλλά με πολύ παγούρα διότι τις προηγούμενες ημέρες είχε χιονιά και στα
γύρω βουνά το είχε στρώσει.
Η μάνα μου η κυρά Σοφία από παραμονή με είχε στείλει στο χασάπικο του Παναγιώτη
Καρδάση και είχα πάρει ποδαράκια και κοιλίτσες από κατσικάκια, μας έφτιαξε
παραδοσιακό πατσά αυγολέμονο και φάγαμε και ότι περίσσεψε
το βάλαμε στο παράθυρο του βοριά για να γίνει πηχτή.
Η Ερμιονίδα ήταν ανταρτοκρατούμενη, οι Γερμανοί δεν είχαν φύγει ακόμη από την
Ελλάδα, δεν διέθεταν όμως φρουρές από στρατιώτες και γι’ αυτό στην περιοχή τη
δική μας κυριαρχούσαν οι αντάρτες.
Ο κυρ Μιχαλάκης ο δάσκαλος μας, μάς ειδοποίησε από παραμονή, η πέμπτη και η
έκτη δεν θα κάναμε μάθημα, αλλά θα πηγαίναμε στη λειτουργία του Αγίου Τρύφωνα
(στο εκκλησάκι που είναι στο κάμπο στο κτήμα του Μανώλη Κομμά) και είναι
προστάτης των αμπελουργών. – Ο κάμπος ήταν γεμάτος τότε από αμπέλια.
Το πρωί κατά της οκτώ ξεκινήσαμε από το Σχολείο με τα πόδια. Τη νύκτα είχε
ξαστερώσει και ό,τι στάσιμο νερό υπήρχε στο δρόμο είχε γίνει τζάμι και
περπατώντας παίζαμε σπάζοντας το νερό που είχε γίνει κρύσταλλο.
Θα αναφέρω ορισμένα ονόματα, όσα θυμάμαι από την έκτη και πέμπτη του δημοτικού
σχολείου, της χρονιάς μου.
Αιμίλιος ( Μήλιος) Παπαμιχαήλ +, Κώστας Δημαράκης - (Ντουνούκας)+, Μάκης
Γκάτσος+, Στέλιος Στεργίου, Απόστολος Σιφναίος, Τάκης Αγγελής, Μίμης
Σχοινάς(Πριτς), Γιώργος Νοταράς, Χρήστος Κατσαρός, Κων/νος Γούτος, Ηλίας
Γούτος, Κώστας Οικονόμου, Πάνος Μερτύρης (Πανούτσος)+, Αντώνης Κολυμπάδης
(Μπαρμπάτσης), Κώστας Δ. Τσέλος+, Γιώργος Γεωργίου (Αβάπης), Βαγγέλης
Βιρβίλης+, Νίκος Μέλλος, Κική Κουτούβαλη, Λίτσα Κουβαρά +, Μαρία
Κωνσταντινίδου+, Μαρία Βογανάτση, Ελένη Ζαραφωνίτου, αδερφές Λούλα και Κατίνα
Κοτταρά, Γιώτα Καρδάση, Λέλα Παπαμιχαήλ+, Τάκης Αναγνωστόπουλος (Σίγγερ),
Κων/νος Αναμερόγλου+, Γιάννης Προκοπίου, Μανώλης Σταμέλος, Μαρία Στάμου,
Λάζαρος Οικονόμου(Λούης)+, Θεοδόσης Βροχίδης, Χρήστος Οικονόμου.Φτάσαμε λοιπόν
στο εκκλησάκι. Είχε έρθει και άλλος κόσμος και παρακολουθήσαμε την λειτουργία
με τον Παπαμιχαλάκη+.
Κατά της 10 η ώρα είχαμε πάρει το αντίδωρο και τον άρτο και είμαστε έξω γύρω
από την εκκλησία. Ακούμε βόμβο αεροπλάνων και βλέπουμε σχεδόν πάνω απ’ τα
κεφάλια μας 3-4 αεροπλάνα τα οποία έρχονταν από τη μεριά της Ερμιόνης και στο
σημείο περίπου που είμαστε εμείς, κάνανε στροφή και πετώντας πολύ χαμηλά μέχρι
σημείου να βλέπουμε τους πιλότους και τους πολυβολητές που ήταν κάτω από την
άτρακτο του αεροπλάνου μέσα σε ένα κουβούκλιο (πολυβολείο) και από εκεί
χειριζόντουσαν το μυδράλιο (μεγάλο πολυβόλο), ξαναγύρισαν ξανά στην Ερμιόνη.
Στο ύψος περίπου στ’ αλώνια, άρχισαν οι ριπές των πολυβόλων πάνω απ’ το λιμάνι.
Έφταναν μέχρι το Αλατοβούνι, γύριζαν ξανά και από το ίδιο σημείο που είμαστε
εμείς στον Άγιο Τρύφωνα κατέβαιναν χαμηλά και πολυβολούσαν το λιμάνι. Εμείς
αμέσως τρομοκρατηθήκαμε. Σκορπίσαμε στα δέντρα, καλυφθήκαμε μέσα και πίσω από
την εκκλησία. Δεν ξέραμε τι συνέβαινε μέσα στην Ερμιόνη. Αεροπλάνα βλέπαμε και
ακούγαμε ριπές πολυβόλων. Αυτό κράτησε περίπου 8-10 λεπτά. Κάποιος παρατήρησε
ότι τα αεροπλάνα δεν ήταν γερμανικά, - δεν είχαν αγκυλωτό σταυρό στην άτρακτο,
αλλά ήταν εγγλέζικα -είχαν το σήμα της R.A.F., ένα σκούρο μπλε κόκκινο κύκλο.
Έφυγαν και μας ξαναγύρισε η καρδιά μας από την «...Κούλουρη.» Από την τρομάρα
που πήραμε τρέξαμε αμέσως μέσα στην Ερμιόνη, και στο λιμάνι ότι καΐκι μικρό και
μεγάλο ήταν αραγμένο, το είχαν κάνει κόσκινο και είχε βουλιάξει. Στο μεγάλο
λιμάνι ήταν το καΐκι του Ανδρέα Πραχαλιά το "Άγιος Δημήτριος", που
είχε μαζί με τον Παύλο από τους Φούρνους, του Νίκου Μαρόγιαννη (Τσουλή) του
Δημήτρη Χατζηπέτρου το "Νότα", το πειρατικό του (Ε.Λ.Α.Ν.) ένα
γρήγορο καραβόσκαρο χωρίς κατάρτι αλλά μπροστά με ένα μυδραλιοβόλο που έκανε
δολιοφθορές στους Γερμανούς, του Κώστα του Κουτούβαλη που ήταν στο Κρόθι μαζί
με του Γιάννη Οικονόμου ( Νεότσιου), μια ωραία παλιά μπρατσέρα που ήταν ακριβώς
κάτω από το σημερινό Μύλο στο πρώτο αυλάκι. Στου Νεότσιου ρίξανε βόμβα, γιατί
διαλύθηκε όλο το σκαρί. Τα δύο καΐκια του μπάρμπα Αποστόλη Κατσιογιώργη, το ένα
ο "Μπαρλαμιώτης" ήταν επιταγμένο από τους Γερμανούς και το"Αγία
Μαρίνα" ήταν έξω στο καρνάγιο της Ύδρας (Μαντράκι). Επίσης και του Αντώνη
Γεωργίου (Σαλιάκου) κι αυτό ήταν επιταγμένο και έτσι τη γλίτωσαν.
Ευτυχώς ζημιές στην Ερμιόνη δεν είχαμε, διότι οι επιθέσεις των αεροπλάνων
γινόντουσαν από τον πουνέντη προς τον γραίγο, (δηλαδή από δυτικά προς
ανατολικά), διότι άμα πολυβολούσαν αντίθετα θα κτυπούσαν και τα σπίτια του
λιμανιού. Η μόνη που τραυματίσθηκε από αδέσποτη στο πόδι, ήταν η συχωρεμένη
Ρίνα Σταματίου – Χατζησωκράτους.
Την ίδια τύχη είχαν και οι Σπέτσες κι’ εκεί δεν άφησαν τίποτα τα βούλιαξαν όλα.
Μάλιστα στην τελευταία επίθεση που έκαναν, ένα αεροπλάνο κατέβηκε τόσο χαμηλά
που το φτερό του ακούμπησε στο φανάρι του παλιού λιμανιού "Άγιος
Νικόλαος" και έπεσε στη θάλασσα. Ο ένας πιλότος πρόλαβε και βγήκε από την
καμπίνα και έπεσε στη θάλασσα, τον έπιασαν και τον έβγαλαν έξω, ο άλλος δεν
πρόλαβε, φαίνεται ότι είχε κτυπήσει και πήγε στον πάτο μαζί με το αεροπλάνο.
Αυτόν που σώθηκε τον πήραν οι αντάρτες και τον έφεραν στην Ερμιόνη. Ήταν ένα
ξανθό παλικάρι μέχρι 25 χρονών, και τον έλεγαν Γκόρντον. Τον έφεραν στο σπίτι του
θείου μου του Νίκου του Λαζαρίδη στα Μαντράκια, για να του κάνει τον Δραγουμάνο
(διερμηνέας) ο οποίος ήξερε εγγλέζικα γιατί είχε κάνει στην Αμερική. Εκεί
εξήγησε ότι όλα αυτά τα έκαναν οι σύμμαχοι ως δολιοφθορές στους Γερμανούς για
να μην έχουν μέσα μεταφοράς για τα πολεμοφόδια, εφόδια και ότι άλλο τους ήταν
χρήσιμο. Τα αεροπλάνα ερχόντουσαν από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και μεταξύ
των εγγλέζων αεροπόρων ήσαν και Έλληνες αεροπόροι οι οποίοι είχαν φύγει όταν
μπαίνανε οι Γερμανοί στην Ελλάδα (Απρίλιος 1941). Την βόμβα τη ρίξανε στου
Νεότσιου, επίτηδες, χωρίς να πολυβολήσουν την πρώτη φορά, για να φοβηθεί ο
κόσμος που ήτανε στο λιμάνι να φύγει και να προφυλαχθεί. Στο καΐκι του Πραχαλιά
ήσαν ο γιος του Άγγελος, ο Ανάργυρος Φοίβας, ο Πάνος Μερτύρης, οι οποίοι
φοβήθηκαν και αμέσως έφυγαν όλοι από το λιμάνι.
Τον Γκόρντον τον πήρανε μαζί τους οι αντάρτες και δε μάθαμε τι απέγινε. Οι
Υδραίοι την γλίτωσαν διότι δε μπορούσαν τα αεροπλάνα να κατέβαιναν τόσο χαμηλά
γιατί ήταν το βουνό μπροστά τους και δε μπορούσαν να φύγουν.
Ήταν κι’ αυτή όπως πολλές άλλες, μια σημαδιακή και αλησμόνητη ημέρα του πολέμου
η 1η Φεβρουαρίου 1944 ανήμερα του Αγίου Τρύφωνα και εμείς που τη ζήσαμε, θα την
θυμόμαστε για πάντα.
===================================================================================================================
ΥΣ 1)Ο συμπατριώτης μας Μάκης Νάκος + ήταν ένας από τους πιο παραστατικούς και εκφραστικούς αφηγητές ιστοριών και
γεγονότων των παλιών χρόνων στην Ερμιόνη, γι’ αυτό και δημοσιεύουμε εκτός των άλλων αυτή την
ιστορία, που θα φέρει νοερά τους παλαιότερους σ’ αυτά τα πέτρινα χρόνια της
Κατοχής και ίσως προβληματιστούν τα παιδιά μας, με τη ζωή που ζούνε σήμερα...
2) Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην
τοπική εφημερίδα «ΕΡΜΙΟΝΙΣ» τον Φλεβάρη του 2002
-------------------------------------------------
Σημείωση του blog: Δεν θα ξεχάσω ποτέ - ήμουν τότε 10 χρόνια πιο νέος, (2014) ωστόσο 71 χρονών - πως σκαρφάλωσα τον ψηλό τοίχο και με το συρματόπλεγμα του περιβολιού της οικογένειας Εμμ. Κομμά και μετά πήδησα μέσα, για να φωτογραφίσω το εξωκλήσι και να συνοδεύσω την
ιστορία μας.
Στη θύμηση τέτοιων γεγονότων από τα πολυτάραχα 26 χρόνια της εθελοντικής δημοσιογραφίας μου, σκέπτομαι
πως αυτή είναι και η χρυσή αμοιβή μου... - που δεν την ανταλλάσσω, με όλο το χρυσάφι του
κόσμου…
Ευχαριστώ τον φίλο μου Γιάννη Σπετσιώτη που μου θύμισε τη
γιορτή του Αγίου Τρύφωνα σήμερα όπως και το ιστορικό γεγονός που μας αναφέρει ο
αείμνηστος Μάκης Νάκος και το αναδημοσιεύω.
Έτσι η άνθρωποι περνούν στην αιωνιότητα! - στοχάζομαι...
ΣΤΑΜ. ΔΑΜΑΛΙΤΗΣ
