Από το βιβλίο του Γιάννη Μ. Σπετσιώτη & Τζένης Δ.
Ντεστάκου…
Από το blog -> Ως προοίμιο, στον επετειακό εορτασμό των 11 χρόνων του «Μουσείου
Παιχνιδιών Ερμιόνης»
Επιμέλεια - παρουσίαση
ΣΤΑΜ. ΔΑΜΑΛΙΤΗΣ
====================================================================================================
Ιστορία αιώνων…
«Έλληνες αεί παίδες εστέ…»
Για το παιχνίδι ως αντικείμενο και ως δραστηριότητα των
παιδιών στα διάφορα στάδια της ηλικίας του, έχουν ειπωθεί και γραφεί πολλά,
πάρα πολλά. Η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων, ενώ ειδικοί και μη έχουν
αναφερθεί στην ιστορική και λαογραφική του αξία, στην κοινωνική και
ψυχοπαιδαγωγική του σημασία, στην ευεργετική επίδραση που ασκεί στην ολόπλευρη
ανάπτυξη του παιδιού. Ένας άριστος συνδυασμός εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας!
Πολλές είναι οι εκδόσεις σχετικών βιβλίων με θαυμάσια εικονογράφηση. Αξιόλογες
και οι καταγραφές που έχουν γίνει από ανθρώπους που αγάπησαν τα παιδικά
παιχνίδια και αναγνώρισαν τη σπουδαιότητά τους. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε
ότι σε κάθε τόπο έχει κυκλοφορήσει και από μια συλλογή, στην οποία
περιγράφονται τα παιχνίδια που παίζονταν εκεί. Υπάρχουν, ωστόσο, και κάποιοι
που συγκέντρωσαν με περισσό μεράκι τα παλαιά παιχνίδια των παιδικών τους 15
χρόνων δημιουργώντας μοναδικές συλλογές. Μερικές απ’ αυτές κοσμούν τα λιγοστά
Μουσεία Παιχνιδιών που έχουμε στην Ελλάδα.
Το παιχνίδι αποτελεί ένα ζωντανό και γόνιμο τομέα της
πολιτιστικής μας κληρονομιάς ισάξιο και ισότιμο με τα έργα της τέχνης και του
λόγου, τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμά μας. Είναι ένας ανεξάντλητος,
διαχρονικός, ανεκτίμητος θησαυρός που μας κληροδοτήθηκε αιώνες τώρα
φανερώνοντας συνάμα τη συνέχεια της φυλής, την έμπνευση και την ευρηματικότητα
του λαού μας.
Το παιχνίδι σώζει ζωές
Παιχνίδι και παιδί! Δύο λέξεις ομόρριζες, αλληλένδετες,
ταυτισμένες με τη ζωντάνια, την ψυχαγωγία, την εργασία, τη δύναμη. Παιδί χωρίς
παιχνίδι δεν μπορεί να μεγαλώσει φυσιολογικά, καθώς στερείται «τη γλώσσα του»,
τον τρόπο έκφρασής του. Με το παιχνίδι επιτυγχάνεται ασφαλέστερα η καθολική
ανάπτυξη του παιδιού, μια σειρά, δηλαδή, μεταβολών αποτέλεσμα της δυναμικής
αλληλεπίδρασης εσωτερικών (κληρονομικών) καταβολών και εξωτερικών
(περιβαλλοντικών) επιδράσεων, δηλαδή της ωρίμανσης και της μάθησης. Θεωρείται
άριστο μέσο «ενεργοποίησης» των σωματικών, πνευματικών, ψυχικών και κοινωνικών
δυνάμεών του, καθώς το παιδί που παίζει «μοιάζει με ήρωα και όταν νικάει
μοιάζει με Θεό». Ο διανοούμενος Ιταλός παιδαγωγός και ποιητής Loris Malaguzzi
(1920 – 1994) γράφει χαρακτηριστικά: Το παιδί αποτελείται από εκατό. Το παιδί
έχει εκατό γλώσσες, εκατό χέρια, εκατό σκέψεις, εκατό τρόπους σκέψης,
παιχνιδιού, ομιλίας. Το παιδί έχει εκατό τρόπους να ακούει, να θαυμάζει, να
αγαπά. Εκατό χαρές για να τραγουδά και να καταλαβαίνει. Εκατό κόσμους να
ανακαλύπτει. Εκατό κόσμους να εφευρίσκει. Εκατό κόσμους να ονειρεύεται… Η
εργασία και το παιχνίδι, η πραγματικότητα και η φαντασίωση, η επιστήμη και η
φαντασία, ο ουρανός και η γη, η λογική και το όνειρο είναι πράγματα που πάνε
μαζί! 16
Εστιάζοντας, λοιπόν, εκτός από την πολιτιστική του αξία και
στην παιδαγωγική του σημασία, στις περιγραφές των παιχνιδιών που ακολουθούν,
αναφέρουμε, συνοπτικά, τις ευεργετικές επιδράσεις που ασκούν στην ολόπλευρη
ανάπτυξη του παιδιού.
Στο «παιχνίδι» και οι γονείς
Όπως για το σχολείο το
παιχνίδι αποτελεί μια πολύτιμη εκπαιδευτική διαδικασία, το ίδιο ισχύει για το
σπίτι και τους γονείς. Όσο περισσότερο χρόνο διαθέτει ο γονιός, τόσο τα
αποτελέσματα στην ανάπτυξη του παιδιού είναι θεαματικά. Παίζοντας ο ενήλικας με
το παιδί, ως γονιός και ως παιδαγωγός, συντελεί στην υιοθέτηση μηχανισμών
σκέψης και τρόπων επιβίωσης, μαθημάτων ζωής. Παράλληλα γίνεται ιδιαίτερα
αγαπητός στα μάτια του μικρού που έχει την τάση να αγαπά κάθε μεγάλο που τον
υπολογίζει, αφουγκράζεται τις ανάγκες του και του προσφέρει φροντίδα και ασφάλεια.
Τα στοιχεία αυτά μαζί με την υγεία αποτελούν απαραίτητα «υλικά» για την
οικοδόμηση μιας ευτυχισμένης ζωής. Μέσα από το παιχνίδι οι γονείς μπορούν να
βοηθήσουν τα παιδιά να αντιμετωπίσουν το στρες και το άγχος και οι
εκπαιδευτικοί να προωθήσουν τη συγκέντρωση και τον αυτοέλεγχο.
Το παιχνίδι στην
οικογένεια και το σχολείο είναι ένα ισχυρό όπλο για την ανάπτυξη ισορροπημένων
και αρμονικών προσωπικοτήτων.
Γι’ αυτό και κρίνεται απαραίτητο να έχει την πρώτη θέση στα
προγράμματα ανατροφής, διαπαιδαγώγησης και μάθησης.
Τέλος ιδιαίτερο μέλημα των
εκπαιδευτικών προγραμμάτων πρέπει να είναι η κατασκευή παιχνιδιών με
ανακυκλώσιμα υλικά καθώς και η παρουσίαση παραδοσιακών ελληνικών παιχνιδιών και
του τρόπου κατασκευής τους.
Δεμένοι με τις ρίζες
μας
Στην καθημερινότητα της Ερμιόνης τα παιχνίδια είχαν
πρωτεύοντα ρόλο! Η πόλη μας με το ψαράδικο αλλά και αγροτικό τοπίο, τις όμορφες
και διαφορετικές γειτονιές ήταν πηγή έμπνευσης για μας. Μέσα από τις αντιθέσεις
της διαλέγαμε το …βασίλειο που μας ταίριαζε για να στήσουμε το παιχνίδι μας.
Άλλοτε το νοτισμένο 17 χώμα της θάλασσας, τις παραλίες της, τα πεύκα, το βουνό
κι άλλοτε ό,τι κρυφό και απόμερο ή φανερό υπήρχε. Επιδιώκαμε με τα παιχνίδια
μας, αυτή την αστείρευτη πηγή δύναμης, δεξιοτήτων, δημιουργίας και μάθησης, να
κατακτήσουμε τη γη, τη θάλασσα και τον αέρα, να τιμήσουμε την υπέροχη παιδική -
εφηβική ηλικία, που τη χορτάσαμε, την απολαύσαμε και τη ζήσαμε παρ’ όλες τις
απαγορεύσεις που μας επιβάλλονταν. Μαθητές του Δημοτικού απαγορευόταν να
παίζουμε μπάλα. Εμείς, όμως, πηγαίναμε κρυφά στο «Κουρκουβίκι», στον πέτρινο
σωρό ψηλά πάνω στο «Κρόθι». Εκεί, παρότι δρόμος δεν υπήρχε, είχαμε φτιάξει ένα
μικρό γήπεδο. Όταν έφευγε η μπάλα, την κυνηγούσαμε μέχρι τη θάλασσα… Κι όταν τη
χάναμε, πίσω δεν κάναμε! Χρησιμοποιούσαμε δύο και τρεις άλλες που κρατούσαμε
ρεζέρβα! Κι ο πετροπόλεμος απαγορευόταν! Μα εμείς χωνόμαστε στο Μπίστι και
«κάναμε το δικό μας», αδιαφορώντας για τις …επιπτώσεις της επόμενης μέρας μετά
την προσευχή μπροστά σε όλα τα παιδιά του σχολείου… Στο Γυμνάσιο τα πράγματα
χειροτέρευσαν. Ποδοσφαιράκια, σινεμά, «Μικρός Ήρωας», «Ταρζάν» και «ρόλος»
απαγορεύονταν αυστηρά. Μα εμείς ήταν αδύνατο να υποκύψουμε και να υποταχθούμε!
Να φυλακίσουμε την παιδική/εφηβική ψυχή μας και να της στερήσουμε το οξυγόνο
της, που είναι το παιχνίδι. Αποτέλεσμα; Διήμερες και τετραήμερες αποβολές,
ακόμα και μείωση της διαγωγής!1 Δεν θα ήταν υπερβολικό αν λέγαμε ότι κάποια από
τα παιχνίδια μας, όπως π.χ. το τζίτζι, έχουν τόσες παραλλαγές και ονόματα όσα
και τα μέρη που παίζεται. Οι πολλές παραλλαγές του ίδιου παιχνιδιού έχουν
μεγάλη παιδαγωγική αξία, γιατί δείχνουν τα απεριόριστα όρια της φαντασίας και
της δημιουργικής σκέψης του παιδιού, όταν βρεθεί σε πρόσφορο έδαφος, όπως είναι
ο χώρος τους παιχνιδιού. Είχαμε όμως και «καθαρά» ερμιονίτικα παιχνίδια, όπως
π.χ. το ουρέλι, που δεν τα βρήκαμε σε κάποια συλλογή.
1 Προσωπικά, γρήγορα κατάλαβα και γνωρίζω καλά ως γονιός και
παιδαγωγός, πως με τις απαγορεύσεις δεν προασπίζεσαι την ποιότητα σε κανένα
τομέα. Οι απαγορεύσεις «εμπνέονται και δεν επιβάλλονται», ακριβώς όπως ο
σεβασμός. 18 Εκτός από τα παιχνίδια που περιγράφονται στο παιχνιδοβιβλίο, την
καθημερινότητά μας γέμιζαν και πολλά άλλα. Κάποια έχουμε δημοσιεύσει στους
τοπικούς ιστότοπους ενώ άλλα συμπεριλαμβάνονται σε λαογραφικές μελέτες μας. Θα
αναφέρουμε ονομαστικά μερικά από αυτά τα παιχνίδια, αν και ελλοχεύει πάντα «ο
κίνδυνος» κάποια να λησμονήσουμε… Αγάλματα, αερόστατα, αμπάριζα ανέβα μήλο,
ανθρωποδιελκυστίνδα, γαμπρός και νύφη, γιο-γιο, γκέο-βαγκέο, ήλιος και βροχή,
καρύδια, κολοκυθιά, κόκκαλο[1]ξεκόκκαλο, κούκλες, κουτί
ασετιλίνης, κυνηγητό, κυρά Μαρία, λάστιχο, μαντηλάκι, μήλα, μύλος, παγίδες,
πάει μία, πεντόβολα, πετροπόλεμος, πινακωτή, ποδόσφαιρο, πούντο το δαχτυλίδι,
ροκάνα, τρίλιζα, αλογάκια με το καπίστρι, αυτοκινητάκια, στρατιωτάκια, σακακιές,
στάκα-μαν, σπιτάκια, σχοινάκι, Τούρκος ή Έλληνας, τρενάκια, τσίμπι-τσίμπι,
τρίλια, τυφλόμυγα, φιδάκι καθώς και διάφορα «θρησκευτικά» παιχνίδια μίμησης
(επιτάφιοι, βαφτίσια, γάμοι) και τόσα άλλα…!
Κάθε εποχή ίσως και κάθε μήνας είχε τα δικά του παιχνίδια. Άλλα
για τα αγόρια, άλλα για τα κορίτσια και κάποια «αγορίστικα», που τα έπαιζαν και
τα «αγοροκόριτσα», όπως τα λέγαμε κοροϊδευτικά. Συμπληρωματικά, όμως,
κατασκευάζαμε και τα πιο απίθανα και εντυπωσιακά παιχνίδια, αξιοποιώντας τα
«ταπεινά» υλικά που υπήρχαν γύρω μας, στη φύση και τις γκουλούμες.2
.jpg)
