«Χάρισμα» και «Χαρισματικοί Ηγέτες»

                                    

Γράφει ο Καθηγητής Γιώργος Πιπερόπουλος

    

     Στην ιστορία της ανθρωπότητας υπήρξε και θα συνεχίσει να είναι εμφανής ο ρόλος των ηγετικών προσωπικοτήτων, τόσο στη δημιουργία θρησκευτικών, φιλοσοφικών δομών:  Χριστιανισμός, Μωαμεθανισμός, Βουδισμός, Κομφουκιανισμός, όσο και σε θέματα πολιτικής και στρατιωτικής δύναμης και επιβολής: Μέγας Αλέξανδρος, Ιούλιος Καίσαρ, Ναπολέων.

     Φέρνω σήμερα στην προσοχή σας πρόσφατες ερευνητικές προσπάθειες οι οποίες επαναφέρουν στο προσκήνιο του 21ου αιώνα την αρχαϊκή έννοια του τύπου ηγέτη που είχαν περιγράψει οι αρχαίοι Έλληνες με τον όρο «χαρισματικός ηγέτης».

     Την έννοια του «χαρίσματος» και τον τύπο του «χαρισματικού ηγέτη» έφερε στο επιστημονικό προσκήνιο τον περασμένο αιώνα ο μεγάλος Γερμανός κοινωνιολόγος Max Weber ο οποίος παρουσιάζοντας την συγκεκριμένη κλασική ελληνική έννοια «Εξουσίας» έγραψε:

     «Το χάρισμα είναι μια συγκεκριμένη ποιότητα μιας ατομικής προσωπικότητας βάσει της οποίας ξεχωρίζει από τους άλλους και αντιμετωπίζεται ως προικισμένος με υπερφυσικά, υπεράνθρωπα ή τουλάχιστον ειδικά εξαιρετικές δυνάμεις, ικανότητες και ιδιότητες. Αυτά τα χαρακτηριστικά του χαρισματικού ηγέτη δεν είναι προσβάσιμα από το συνηθισμένο άτομο, αλλά θεωρούνται ως θεϊκής προέλευσης ή ως υποδειγματικά, και βάσει αυτών το άτομο αντιμετωπίζεται ως ηγέτης, και συγκεκριμένα ως χαρισματικός ηγέτης».

     Σίγουρα με αφορμή τις δύσκολες εποχές που ζούμε με την πανδημία covid-19 πολλοί από εμάς αναζητούμε σε διεθνές επίπεδο τους «χαρισματικούς ηγέτες». Σχετικές, όμως, ψυχό-κοινωνικές έρευνες επισημαίνουν ότι το χάρισμα έχει και συναφείς... κακοτοπιές.

     Ο Αμερικανός Πρόεδρος John Kennedy το είχε και το χρησιμοποίησε, αλλά το ίδιο έκανε και ο Αδόλφος Χίτλερ με τα δεδομένα γνωστά και στις δύο περιπτώσεις αποτελέσματα. Όταν το χάρισμα χρησιμοποιηθεί σωστά και ηθικά αποτελεί ευλογία, αλλά ως όπλο στα χέρια ανθρώπων χωρίς ηθικές αναστολές, τσαρλατάνων, απατεώνων και μεγάλο-μανιακών απολήγει σε κατάρα, καθώς ο «χαρισματικός ηγέτης» μπορεί να καθοδηγήσει ολόκληρο λαό, καμιά φορά ακόμη και στον γκρεμό.

     Το «χάρισμα» δεν είναι κάτι που μπορεί κανείς να το μάθει, να το αποκτήσει, να το καλλιεργήσει. Δεν είναι κάτι που διδάσκεται σε Πανεπιστήμια και εξειδικευμένες σχολές παραγωγής ηγετικών στελεχών.

     Είναι πραγματικά δύσκολο να το ορίσει κανείς επακριβώς, αλλά είναι επίσης εντυπωσιακά εύκολο να το εντοπίσει κανείς ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας κάποιων ατόμων. 

     Μολονότι το χάρισμα δεν μαθαίνεται, είναι χρήσιμο να τονισθεί ότι, όπως αναφέρεται στη διεθνή βιβλιογραφία, υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στην προσωπικότητα χαρισματικών ατόμων και ηγετικών στελεχών που αξίζει να αναφερθούν έστω συνοπτικά:

     Απλοποιούν και υπερβάλλουν: Τα χαρισματικά άτομα διαθέτουν σε εντυπωσιακό βαθμό την ικανότητα να απλοποιούν σύνθετες έννοιες και να τις μεταβιβάζουν έτσι σε συνεργάτες και  υφισταμένους τους. Προφανώς το καταφέρνουν κάνοντας χρήση συμβόλων, αναλογιών, και μεταφορικών εννοιών με αποτέλεσμα να γίνονται κατανοητά και από τον συνεργάτη ή υφιστάμενο που δεν διαθέτει ιδιαίτερα υψηλή εκπαίδευση. Εδώ είναι χρήσιμο και το παράδειγμα του Προέδρου των ΗΠΑ Ronald Reagan, ο οποίος θεμελίωσε όλη του τη στρατηγική σε δύο απλές έννοιες «ισχυρή άμυνα και λιγότερο Κράτος...»

     Ρισκάρουν με ρομαντική διάθεση: Οι χαρισματικοί ηγέτες διακινδυνεύουν συχνά και πολλές φορές δηλώνουν ότι αισθάνονται κενοί, όταν τους λείπει το στοιχείο του κινδύνου, όταν δεν ρισκάρουν. Η τάση αυτή μπορεί να ερμηνευθεί μέσα από την υποκειμενική τους ανάγκη να διανοίξουν μονοπάτια εκεί που άλλοι δεν τόλμησαν, έστω και εάν τελικά η προσπάθειά τους αποτύχει. Η μελέτη χαρισματικών προσωπικοτήτων φέρνει στο φως μια ενδιαφέρουσα άποψη για την πιθανότητα της αποτυχίας και συγκεκριμένα ότι ο χαρισματικός ηγέτης και όταν ακόμη αποτύχει σε μια παρακινδυνευμένη προσπάθειά του, το θάρρος που επιδείχνει, ίσως και «το θράσος» ενισχύει ακόμη περισσότερο στα μάτια των ακολούθων ή των συνεργατών και υφισταμένων του το χάρισμά του!

     Περιφρονούν το Κατεστημένο: Τα χαρισματικά άτομα είναι συχνά επαναστάτες που αντιμάχονται το κατεστημένο και ενώ συμπεριφέρονται ιδιόρρυθμα, ουσιαστικά αυτή η εικόνα της ιδιορρυθμίας και της παραξενιάς τους αναδεικνύει εμφαντικά την χαρισματική τους προσωπικότητα.

     Παίρνουν τη θέση του αντιπάλου: Τα χαρισματικά άτομα διακρίνονται από την τάση και την ικανότητά τους να φορούν τα παπούτσια του αντιπάλου, να παίζουν το ρόλο που ο λαός μας αποκαλεί «συνήγορο του διαβόλου» να προσπαθούν να καταλάβουν πως αισθάνεται ο απέναντι, ο ανταγωνιστής ο αντίπαλος και τι θα ζητούσε από εμάς εάν του δινόταν η ευκαιρία.

     Σπρώχνουν και δαγκώνουν: Οι χαρισματικοί ηγέτες έχουν την τάση να πικάρουν καθώς  σπρώχνουν, κεντρίζουν και δαγκώνουν σε μια συστηματική τους προσπάθεια να βγάλουν τον καλύτερο δυνατό εαυτό των συνεργατών, υφισταμένων και ακολούθων τους και να τους πείσουν τελικά να αποδώσουν σε επίπεδα 110% του καλύτερου εαυτού τους!...

    Στον Παγκόσμιο ορίζοντα εσείς βλέπετε «χαρισματικούς» ηγέτες;