Αυτοκτονία: επίκαιρος προβληματισμός με αφορμή την πανδημία…

Του Καθηγητή Γιώργου Πιπερόπουλου

     Αφορμή για το σημερινό μου άρθρο έδωσαν οι ανησυχίες συμπολιτών μας με πρόσφατα πρωτοσέλιδα εφημερίδων με αναφορές αυτοκτονιών στην Ελλάδα που άμεσα ή έμμεσα σχετίζονται με τις δραματικές επιπλοκές του covid-19 στα ψυχοκοινωνικά δεδομένα, στην αύξηση της κατάθλιψης και στην οικονομική δυσπραγία που φαίνεται να οδηγεί στην καταστροφή αμέτρητους επιχειρηματίες.

     Προβληματίσθηκα έντονα την περασμένη Δευτέρα 30 Νοεμβρίου, διαβάζοντας στην Διεθνή ιστοσελίδα του CNN άρθρο που σημειώνει ότι τον περασμένο Οκτώβριο στην Ιαπωνία ο αριθμός των αυτοκτονιών ήταν μεγαλύτερος από το άθροισμα των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας του covid-19 σε όλη τη διάρκεια του 2020!...

https://edition.cnn.com/2020/11/28/asia/japan-suicide-women-covid-dst-intl-hnk/index.html

     Το άρθρο αναρτήθηκε την ίδια μέρα και στην ελληνική ιστοσελίδα του CNN

https://www.cnn.gr/focus/story/244925/to-syndromo-tis-iaponias-o-minas-poy-oi-aytoktonies-xeperasan-toys-thanatoys-apo-covid-19-gia-to-2020

     Ο θάνατος βρίσκεται αναμφίβολα στο τραγικότερο σημείο στο ευρύ φάσμα των ανθρώπινων συναισθημάτων. Ο θάνατος, όμως, από αυτοκτονία, πέρα από την εγγενή τραγικότητά του εμπεριέχει και τα καταθλιπτικά στοιχεία που δημιουργούν οι υποκειμενικές ενοχές συγγενών και φίλων για την αδυναμία τους να προβλέψουν και να αποτρέψουν το γεγονός!

     Η κοινή γνώμη έθετε και θέτει το φαινομενικά απλό, αλλά δύσκολο να απαντηθεί, μονολεκτικό ερώτημα του «γιατί».

     Σε ιστορική αναδρομή τα άτομα που αυτοκτονούσαν είχαν ως κίνητρα τους κλασικά γνωστούς λόγους της ερωτικής απογοήτευσης, της οικονομικής καταστροφής, την αδυναμία να προσαρμοσθούν στις απαιτήσεις της Στρατιωτικής ζωής ή επειδή αποτύγχαναν στις Πανελλήνιες Εξετάσεις.

     Αυτή την εποχή της καταστροφικής πανδημίας του covid-19 σημαντική υποκείμενη αιτία θα αποτελεί για πολλούς η οικονομική καταστροφή (και εδώ απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή  το γεγονός ότι καθώς βουλιάζουμε στην οικονομική δυσπραγία και την επικείμενη ύφεση φοβάμαι ότι ίσως βιώσουμε και στην Πατρίδα μας όπως και διεθνώς μεγάλη αύξηση στον αριθμό των ατόμων που αποφασίζουν να θέσουν τέρμα στην ζωής τους, να αυτοκτονήσουν).

     Την κλασική τυπολογία της αυτοκτονίας παρουσίασε ο Γάλλος κοινωνιολόγος Emile Durkheim, καθορίζοντας 3 συγκεκριμένους τύπους:

• Την «αλτρουιστική», όπου το άτομο στην προσπάθειά του να διασώσει κάποιον ή κάποιους συγγενείς, φίλους, γνωστούς ή ακόμη και εντελώς άγνωστους συνανθρώπους του από άμεσο κίνδυνο «θυσιάζει» την προσωπική του ύπαρξη,
• Την «εγωιστική», όπου το άτομο τερματίζει τη ζωή του για καθαρά προσωπικούς λόγους κρατώντας μεγάλη απόσταση, αδιαφορώντας, για τον πόνο και την οδύνη που αυτή η πράξη του πρόκειται να προκαλέσει σε συγγενικά πρόσωπα και φίλους και,
• Την «ανομική», όπου το άτομο προτιμά να διακόψει αμετάκλητα τη συνέχιση της υπαρξιακής του οντότητας ακριβώς επειδή κάποιες φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πλημμύρες ή πόλεμοι), ή ακόμη και η ραγδαία κοινωνική αλλαγή που υφίσταται το σύστημα στο οποίο ζει μετουσιώνει τα γνωστά του πρότυπα διαπροσωπικών σχέσεων, αλλάζουν τα νοήματα και οι αξίες της ζωής και επικρατεί «κοινωνική ανομία», την οποία το άτομο την αισθάνεται ως μείωση της ικανότητάς του να ζήσει και να λειτουργήσει όπως ήξερε.

     Μέσα στα πλαίσια του σημερινού προβληματισμού, καθώς η προσπάθεια απαιτεί ιδιαίτερη φροντίδα και ευαισθησία στην προσέγγισή μας για να αποφευχθούν τυχόν παρερμηνείες, χρειάζεται να επισημάνω ότι το άτομο που αποπειράται να αυτοκτονήσει, άσχετα εάν το κατορθώνει ή όχι σε τελική ανάλυση, πιστεύει ότι βρίσκεται αντιμέτωπο με δύο μόνο επιλογές, δηλαδή:

- να συνεχίσει την υπαρξιακή του πορεία όπως έχει,ή - να την αναστείλει τελεσίδικα.

     Κάθε αυτόχειρας πριν πραγματοποιήσει την τελική επιλογή του δίνει πολλά μηνύματα, προειδοποιεί τους γύρω του αναφορικά με τον περιορισμό των επιλογών του σε ότι αφορά την επικείμενη πράξη του.

     Δυστυχώς, μέσα στην πολύβουη, αγχωτική, καθημερινή μας ζωή οι πιο πολλοί από εμάς, γονείς, συγγενείς και φίλοι, ή αδυνατούμε να συλλάβουμε «τις κραυγές απόγνωσης του ατόμου» ή όταν τις συλλαμβάνουμε τις εκτιμούμε περισσότερο ως «κενές απειλές» ή ακόμη ως «παρατραβηγμένους θεατρινισμούς»

     Σε γενικές γραμμές, γιατί η κάθε αυτοχειρία είναι «μοναδική» , μπορούμε να προσδιορίσουμε τα ακόλουθα ως ερμηνευτικά ψυχοκοινωνικά στοιχεία:

1. Χρόνια επώδυνη μοναξιά και μελαγχολία ή κατάθλιψη. Το άτομο χωρίς βοήθεια από τον ειδικευμένο ψυχολόγο ή χωρίς φαρμακευτική αγωγή που θα του προσφέρει ο νευρολόγος-ψυχίατρος (σε συνδυασμό με την παράλληλη ψυχοθεραπευτική υποστήριξη) δεν «βλέπει» πλέον τον λόγο να δώσει συνέχεια στην άδεια του υπαρξιακή οντότητα.
2. Το άτομο διακατέχεται από υποκειμενικό, ακατανίκητο συναίσθημα «ντροπής» ή και από υπερβολικό «φόβο» ότι θα τιμωρηθεί επειδή απέτυχε σε κάποιες σημαντικές του επιδιώξεις ή σε κάποιους στόχους που είχε θέσει.
3. Υπάρχουν έντονα συναισθήματα «ενοχών» για πράξεις που το άτομο ποτέ δεν εκμυστηρεύθηκε σε οικείους του ή σε κάποιον φίλο του, σε κάποιον ιερέα ή σε κάποιον ψυχολόγο, ψυχοθεραπευτή.
4. Το άτομο διακατέχεται από την αδήριτη ανάγκη της φυγής από ένα περιβάλλον που αντιλαμβάνεται ως καταπιεστικό, ή από πρόσωπα που καθημερινά το πληγώνουν και έτσι η πραγματικά οδυνηρή «φυγή με την αυτοκτονία» αποτελεί πράξη επιβολής   συναισθηματικής «τιμωρίας» σε κάποιον ή κάποιους από τους οποίους το άτομο θέλει να … ξεφύγει!

     Πριν δύο σχεδόν δεκαετίες καθιερώθηκαν το 2003 σε 24ωρη βάση οι γραμμές SOS στις Ένοπλες Δυνάμεις μας και τα άτομα που απασχολούνται εκεί έχουν επιτελέσει εκπληκτικά χρήσιμο έργο, μολονότι στο μεταξύ χρονικό διάστημα κάποια στρατευμένα Ελληνόπουλα  πραγματοποίησαν την κακή, την αμετάκλητη απόφαση της αυτοαναίρεσής τους.

     Με δεδομένες τις οικονομικές δυσκολίες που ήδη αντιμετωπίζουν και θα αντιμετωπίσουν σύντομα όχι μόνο επιχειρηματίες αλλά και άλλοι συνάνθρωποί μας που θα στερηθούν εισοδήματα ή θα βρεθούν στις ουρές των ανέργων, θεωρώ απαραίτητο να δημιουργηθούν ΑΜΕΣΑ στα μεγάλα αστικά κέντρα ειδικοί συμβουλευτικοί σταθμοί βοήθειας για περιπτώσεις ψυχολογικών κρίσεων (οι γνωστές crisis lines ή hot lines) που να λειτουργούν σε 24ωρη βάση παρέχοντας στον ή στην πιθανή αυτόχειρα την έγκαιρη κάλυψη των έντονων στιγμιαίων συναισθηματικών του αναγκών και ψυχικών του κρίσεων με ανθρωπιά αλλά και με επιστημονική δεξιότητα ώστε να αποτραπεί το μοιραίο.

     Επιπρόσθετα προτείνω γονείς, συγγενείς και φίλοι να ζητήσουν άμεσα τη βοήθεια οικογενειακού γιατρού ή κάποιου ειδικού μόλις γίνουν αντιληπτά τα πρώτα σημάδια ή αμέσως μετά την πρώτη «ανεπιτυχή απόπειρα».

     Η μέχρι σήμερα προσφερόμενη νοσοκομειακή βοήθεια δεν εξαντλεί το πλήρες, το απαιτούμενο φάσμα ψυχοκοινωνικής αρωγής στο άτομο και τα μέλη της οικογενείας του.

     Επαναλαμβάνω, και ας γίνω κουραστικός, ότι το κάθε άτομο πολύ πριν την τελική του πράξη δίνει σημαντικά σήματα «έκκλησης για βοήθεια»…

     Εάν τα πάρουμε στα σοβαρά και τα δούμε με αγάπη και κατανόηση οπωσδήποτε θα προλάβουμε την μετέπειτα ανείπωτη ψυχική οδύνη ως συγγενείς και φίλοι του κάθε αυτόχειρα που κλείνει βίαια την «παρένθεση της εφήμερης προσωπικής του ύπαρξης»…