Χρήστος Γιανναράς καθηγητής φιλοσοφίας -> «ψιλά γράμματα» ...

 

Το ήθος των λέξεων

Christos Yiannaras | 19 Dec 2022

«Δημοκρατία» (να θυµηθούµε τον ορισµό) είναι εκείνο το «πολίτευμα» (τρόπος οργάνωσης του βίου της «πόλεως»), που έχει στόχο την «κατ’ αλήθειαν» ύπαρξη των ανθρώπων.

Η οργανωμένη συλλογικότητα δεν υπηρετεί αποκλειστικά χρηστικές διευκολύνσεις του βίου. Στοχεύει η συνύπαρξη σε εκείνες τις σχέσεις κοινωνίας των ανθρώπινων αναγκών και επιδιώξεων, που μιμούνται ενεργά την αρμονία της συμπαντικής κοσμιότητας, τις λογικές (κατά λόγον) σχέσεις συνύπαρξης των υπαρκτών, αυτές που καθιστούν το σύμπαν κόσμον – κόσμημα.

Αθάνατος ο κόσμος, δηλαδή αθάνατη όχι η φθαρτή ύλη των υπαρκτών, αλλά ο τρόπος της ύπαρξης και της συνύπαρξής τους. Αυτή η αθανασία του τρόπου γίνεται πηγή από την οποία αντλούν την έμπνευσή τους οι χαρισματούχοι των Τεχνών, αποτυπώνουν την αθανασία της λογικής ετερότητας (μοναδικότητας και ανομοιότητας) στο μάρμαρο, στη ζωγραφιά, στη μελωδία, στο οικοδόμημα.

Θεσμοί και λειτουργίες της συνύπαρξης των υπαρκτών πραγματοποιούν και φανερώνουν τον αθάνατο λόγο-τρόπο της συμπαντικής αρμονίας και κοσμιότητας, λόγο-τρόπο της αθανασίας. Παράλληλα και συγχρόνως η ίδια συμπαντική αρμονία και κοσμιότητα βεβηλώνεται και καταστρέφεται από την ανθρώπινη εγωτική πλεονεξία, αυθαιρεσία, οίηση. Το ανθρώπινο είδος «δεν αντέχει πάρα πολλή πραγματικότητα» (cannot bear very much reality, Eliot). Πόλεμοι, σφαγές εκατομμυρίων ανθρώπων, βάναυση βεβήλωση της ζωής, της ομορφιάς, της μοναδικότητας, της σοφίας, που συμπυκνώνει και συγκεφαλαιώνει ο ασήμαντος μέσα στο αχανές σύμπαν πλανήτης μας.

Κανένας μας δεν ρωτάει «γιατί», στα βιβλία όπου πρωτοσυλλαβίσαμε τους γλωσσικούς κώδικες, φωτισμός του «νοήματος» δεν υπάρχει. Υπάρχει σέβας για μνημεία της Τέχνης ακατάλυτα από τον χρόνο, υπάρχει σοφία αιώνων λάμπουσα, άφθορη, μεγαλειώδης, όμως μια εξήγηση για τις σφαγές και τους βασανισμούς δεν ξεμυτίζει. Επιτέλους κάποτε οι αίτιοι και υπεύθυνοι του παραλογισμού των πολέμων ήταν οι ίδιοι παρόντες στην παραφροσύνη της αλληλοσφαγής, σήμερα διακυβεύεται μόνο η ανημπόρια της φτωχολογιάς και ο θάνατος των ανωνύμων. >>>>>>>>>

Ίσως, αν και ατσίδες πια στον παραλογισμό των ισχυρών και στην ανημπόρια των συνετών, να είναι λάθος που αφηνόμαστε παθητικά στο «ριζικό» μας. Θα ήταν λάθος και κάθε απόπειρα αναμέτρησης με την κατεστημένη αλογία.

Στην περίπτωσή μας, λάθος και επιπολαιότητα ή ναρκισσισμός, είναι να θελήσουμε να πολεμήσουμε, μυρμήγκια εμείς, με τους ελέφαντες. Υπάρχουν πόλεμοι με όπλα και πόλεμοι της αλήθειας με το ψέμα. Το ψέμα δεν το αντιμαχόμαστε ούτε καν με επιχειρήματα, απλώς φωτίζουμε την αναλήθεια, και η αλήθεια θριαμβεύει αυτονόητα, χωρίς τυμπανοκρουσίες και φανφάρες.

Στα πλαίσια του πολιτισμού μας σήμερα (τρόπου του βίου και τρόπου του σκέπτεσθαι) φαντάζει σαν στόχος καθολικής ευτυχίας η ισορροπία της κυριαρχίας κρατών και ιδεολογιών, πυρηνικών υπερδυνάμεων. Μοιάζει να μην αντιλαμβανόμαστε, εμείς, οι μόνες νοήμονες υπάρξεις στο απέραντο σύμπαν, την παράνοια των ανταγωνισμών για την υπεροχή σε φρικαλεότητα θανατηφόρας ισχύος. Γι’ αυτό και συμβιβαζόμαστε με εκκλήσεις για τη συντήρηση εξισορρόπησης των προκλήσεων τρόμου. Ίσως να είχαν διαφορετική δυναμική αποτελεσματικότητας οι εκκλήσεις μας, αν το ένα κράτος μετά το άλλο αρνιόντουσαν τη συμμαχία και συνεργασία με όσα κράτη διαθέτουν πυρηνικά οπλοστάσια.

Το ήθος και το ύφος των εξοπλισμένων με πυρηνικά όπλα κρατών μοιάζει ομοιόμορφα ιταμό, δεν γεννάει ελπίδες ότι, αν φτάσει η στιγμή κρίσιμων αποφάσεων, κάποιοι σοφοί και έντιμοι θα χαλιναγωγήσουν την ασκεψία και αναλγησία. Είναι παιδαριωδώς αφελής η φαντασίωση της ελπίδας; Οι επιδόσεις σε εξουσιαστική ισχύ ανθρώπων πάνω σε συνανθρώπους τους είναι εντυπωσιακές. Ομως η εμπειρία της ύπαρξης και της συνύπαρξης δοκιμάζεται και αξιολογείται όχι στο επίπεδο της κυριαρχικής ισχύος, αλλά στο άθλημα της αγαπητι-κής αυθυπέρβασης.

Είναι οι μόνες «προσλαμβάνουσες» που μπορούμε να έχουμε για την υπαρκτική (όχι απλώς βουλητική) ελευθερία από τον εγωκεντρισμό.

Υπάρχει η ελευθερία από τις φυσικές αναγκαιότητες, της αυτοσυντήρησης, της κυριαρχίας, της ακοινώνητης ηδονής. Και υπάρχει η υπαρκτική ελευθερία, το ανυπότακτο στη φυσική νομοτέλεια γεγονός της «προσωπικής» ετερότητας. Ανυπότακτο σε προκαθορισμούς και σε αντικειμενοποίηση, προσιτό μόνο μέσα από την εμπειρία της σχέσης, όταν η ύπαρξη αυθυπερβαίνεται και κοινωνείται.