Το τελευταίο αντίο στον σύγχρονο Έλληνα φιλόσοφο Χρήστο Γιανναρά

   ... Έφυγε από τον πρόσκαιρο βίο μας σε ηλικία 89 χρόνων...

Την είδηση  έδωσε  ο γιος του Σπύρος Γιανναράς  από τη σελίδα του στο facebook  

Spyros Yannaras

14 ώρ.

 

Ο  εκλιπόντας καθηγητής φιλοσοφίας Χρήστος Γιανναράς  ήταν για το blog Φάρος μεγάλης εμβέλειας(!)  και όλα τα άρθρα του - επιφυλλίδες τα ονόμαζε - συνεντευξεις του κ.α.. τα αναρτούσαμε εδώ από της δημιουργίας του (2008)  ενώ τα μελετούσαμε με το λεξικό δίπλα μας ανοικτό... από το 1995!! 

Γιατί ο Χ. Γ. εκτός από φιλόσοφος και τέρας μορφώσεως ήταν και γλωσσοπλάστης. Λήμματα, όροι και φράσεις του, δεν υπάρχουν ούτε στα πιο έγκυρα λεξικά... 

Στη χώρα μας, έχουμε πολλούς πολίτες των  Γραμμάτων ίσως καλύτερους,  αλλά σαν τον Χρήστο Γιανναρά δεν γνωρίζω, για  να λένε τα πιστεύω τους και τις αρχές τους, τόσο ωμά και στα ΙΣΙΑ!!! όπως ο εκλιπόντας.  Γι' αυτό ήταν και ο λατρεμένος από πολλούς πολίτες, που τους αρέσει και μπορούν να εκφράσουν ευθύ δημόσιο λόγο... 

Αυτό άλλωστε, εναπόκειται και στο χαρακτήρα του, γι΄αυτό τον λάτρευα…   

Με αυτά τα λίγα λόγια ως επικήδιο θέλω να τον αποχαιρετήσω και εύχομαι, εκτός από το σώμα του να αναπαυθεί και το πνεύμα του, που τόσο πολύ κούρασε (παραγωγικά!) στον επίγειο βίο του... 

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΔΑΜΑΛΙΤΗΣ

https://stamdamd.blogspot.com/

===============================================

Ποιος ήταν ο Χρήστος Γιανναράς.

Βιογραφικό του από τη Βικιπαίδεια >>>>

12 γλώσσες

 

Χρήστος Γιανναράς
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Χρήστος Γιανναράς (Ελληνικά)
Γέννηση	10 Απριλίου 1935 Αθήνα
Θάνατος	24 Αυγούστου 2024 (89 ετών) Αθήνα
Υπηκοότητα	Ελλάδα
Σπουδές	Πανεπιστήμιο Παντεόν-Σορμπόν, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πανεπιστήμιο της Βόννης και Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Σύζυγος	Τατιάνα Ιωάννου-Γιανναρά (απεβίωσε το 2008)
Τέκνα	1
Βραβεύσεις	επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Βελιγραδίου
Επιστημονική σταδιοδρομία
Ερευνητικός τομέας	φιλοσοφία, θεολογία και literary activity
Ιδιότητα	συγγραφέας, θεολόγος, φιλόσοφος και διδάσκων πανεπιστημίου
Ακαδημαϊκός τίτλος	διδάκτωρ της Φιλοσοφίας
δεδομένα (π • σ • ε )

·       Ο Χρήστος Γιανναράς (Αθήνα, 10 Απριλίου 1935 - 24 Αυγούστου 2024) ήταν σύγχρονος Έλληνας καθηγητής φιλοσοφίας και συγγραφέας.

Βιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 10 Απριλίου 1935. Φοίτησε στο 2ο Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών, και είχε συμμαθητές τους Λευτέρη Παπαδόπουλο, Θόδωρο Αγγελόπουλο και Αλέκο Φασιανό.

Σπούδασε θεολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Βόννης και του Παρισιού (Σορβόνη). Ήταν διδάκτωρ φιλοσοφίας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Σορβόνης και της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Επίσης, υπήρξε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου, του St. Vladimir's Orthodox Seminary της Νέας Υόρκης, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και της Σχολής του Τιμίου Σταυρού της Βοστώνης. Διετέλεσε διευθυντής του περιοδικού Σύνορο, που εξέδωσε δώδεκα τεύχη από το 1964 ως το 1967.^[1]

Από το 1982 μέχρι το 2002 υπήρξε τακτικός καθηγητής της φιλοσοφίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών της Αθήνας, αρχικά στο τότε ενιαίο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών και μετά στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών. Δίδαξε φιλοσοφική ορολογία, και μέθοδο, πολιτική φιλοσοφία και πολιτιστική διπλωματία. Επίσης είχε διδάξει ως επισκέπτης καθηγητής στα πανεπιστήμια Παρισιού, Γενεύης, Λωζάννης και Κρήτης.^[2]

Είχε επιδείξει πλούσιο συγγραφικό έργο με θεματολογία που σχετίζεται με την έρευνα των διαφορών ανάμεσα στην ελληνική και στην δυτικοευρωπαϊκή φιλοσοφία και ορθόδοξη χριστιανική παράδοση. Το βιβλίο του Η ελευθερία του ήθους θεωρείται ότι όρισε τον πυρήνα αυτού που αργότερα ονομάστηκε «νεορθοδοξία» και έχει χαρακτηριστεί «ο Μάης του '68 στην Ορθόδοξη θεολογία και ηθική».^[3] Πολλά από τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε 10 τουλάχιστον ευρωπαϊκές γλώσσες.

Ο Χρήστος Γιανναράς υπήρξε υπότροφος του γερμανικού Ιδρύματος Υποτροφιών «Alexander von Humboldt Stiftung». Επίσης, ήταν εκλεγμένο μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων, καθώς επίσης και της Διεθνούς Ακαδημίας Ανθρωπιστικών Επιστημών (Academie International des Sciences Humaines) (Βρυξέλλες). Παρέμβαινε για πολλά χρόνια στην κοινωνική και πολιτική επικαιρότητα μέσω τακτικής αρθρογραφίας στις εφημερίδες, Το Βήμα, παλαιότερα, επί 13 χρόνια, και από το 1993 στην Καθημερινή, με παράλληλες τηλεοπτικές εμφανίσεις.

Ήταν παντρεμένος με την λαογράφο και εθνολόγο Τατιάνα Ιωάννου-Γιανναρά (1938-2008), με την οποία απέκτησαν έναν γιο, τον συγγραφέα Σπύρο Γιανναρά.

Απεβίωσε στις 24 Αυγούστου 2024, σε ηλικία 89 ετών.^[4]

Περίληψη φιλοσοφικής πρότασης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η απλούστερη παρουσίαση του έργου του συνίσταται στην κατηγοριοποίηση των κυριότερων μελετημάτων σύμφωνα με τους κλάδους της φιλοσοφίας που κυρίως αφορούν:

·         οντολογία/μεταφυσική («Το Πρόσωπο και ο Έρως», «Οντολογία της Σχέσης», «Προτάσεις Κριτικής Οντολογίας»),

·         γνωσιοθεωρία/επιστημολογία («Χάιντεγγερ και Αρεοπαγίτης», «το Ρητό και το Άρρητο»),

·         ηθική φιλοσοφία («Η Ελευθερία του Ήθους»),

·         φιλοσοφία της επιστήμης («Μετα-νεωτερική Μετα-φυσική»),

·         φιλοσοφία της θρησκείας («Ενάντια στη Θρησκεία»),

·         πολιτική και κοινωνική φιλοσοφία («Ορθός λόγος και κοινωνική πρακτική»)

και τα λοιπά. Η συνεισφορά του επεκτείνεται στην μελέτη της ιστορίας της σύγχρονης Ελλάδας («Ορθοδοξία και Δύση στην Νεώτερη Ελλάδα»), σε εισαγωγικές μελέτες για την ιστορία της φιλοσοφίας («Σχεδίασμα Εισαγωγής στην Φιλοσοφία») και άλλα. Όμως, ο ίδιος ο Χ. Γιανναράς προσφέρει μια προσφορότερη διέξοδο στην «φιλοσοφική αυτοβιογραφία» του με τίτλο «Έξι Φιλοσοφικές Ζωγραφιές».^[5]

Η σημασία του αποφατισμού για τον Γιανναρά βοηθά στην προσέγγιση του έργου του. Ο Γιανναράς διέβλεψε στον αποφατισμό κάτι πολύ ευρύτερο από την via negativa: τη γνωσιοθεωρία του συνόλου ελληνικού πολιτισμού από τον Ηράκλειτο (με το απόσπασμα «καθ’ ότι αν κοινωνήσωμεν, αληθεύομεν, α δε αν ιδιάσωμεν, ψευδόμεθα»^[6]) μέχρι τον Γρηγόριο Παλαμά. Διέβλεψε μια επιστημολογική στάση που συνοψίζει ως την άρνηση να ταυτιστεί η κατανόηση των σημαινόντων με την γνώση των σημαινομένων, την άρνηση να εξαντληθεί η γνώση στην διατύπωσή της.^[7]

Αυτή η αποφατική γνωσιοθεωρία παραπέμπει το ενδεχόμενο κατ’ αλήθειαν ύπαρξης στο πεδίο των σχέσεων μεταξύ ετεροτήτων, σχέσεων που φανερώνουν το «έτερον» των ετεροτήτων, και όχι στο ατομικό επίπεδο. Σύμφωνα με τον Γιανναρά, ο προσφορώτερος όρος για την θέληση-για-σχέση όχι ως ιδιότητα του υποκειμένου, αλλά ως τρόπο υπάρξεως είναι ο «έρως» σύμφωνα με την ελληνική γλώσσα, σύμφωνα με τις πλατωνικές και αρεοπαγιτικές συγγραφές και τον Μάξιμο τον Ομολογητή.^[8]

Η λέξη «έρως» σηματοδοτεί την πρώτη από τις δύο σταθερές έννοιες της προσωποκεντρικής οντολογίας που προτείνει ο Γιανναράς, με την δεύτερη να είναι το «πρόσωπο». Ακολουθείται το περιεχόμενο που δίνουν στην λέξη «έρως» οι αρεοπαγιτικές συγγραφές, αυτό της αυθυπέρβασης, της εξόδου από το εγώ. «Έρωτα» δεν μπορεί να πραγματώσει το υποκείμενο όταν ορίζεται ως άτομο, δηλαδή ως αδιαφοροποίητη μονάδα ομοειδούς συνόλου που απλώς δεν επιδέχεται περαιτέρω τομή-διαίρεση-μερισμό.^[9] «Έρωτα» πραγματώνει το υποκείμενο μόνον ως «πρόσωπο», λέξη με απολύτως ιδιαίτερο νοηματικό περιεχόμενο. Η λέξη πρόσωπο συγκροτείται από την πρόθεση προς και το ουσιαστικό ωψ (γενική ωπός, που σημαίνει: όμμα, όψις) προκειμένου η σύνθετη λέξη πρόσωπο να προσδιορίσει αυτό που έχει την όψη στραμμένη προς κάποιον η κάτι, να προσδιορίσει το υπάρχειν-έναντι, την ύπαρξη ως αναφορά και σχέση.^[10] Δηλαδή, το να υπάρχει κανείς η κάτι μόνον ως-προς, μόνο αναφέροντας την ύπαρξή του, εξ-ιστάμενος από τη φυσική ομοείδεια, μόνο μετέχοντας σε σχέσεις.^[11] Το «πρόσωπο» ταυτίστηκε από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες με την υπόσταση, ήτοι την πραγματική ύπαρξη. Για την χρήση αυτών των όρων ως γενικών οντολογικών και ανθρωπολογικών κατηγοριών, ο Χρήστος Γιανναράς σημειώνει πως το γεγονός ότι η ταύτιση των όρων υπόσταση και πρόσωπο χρησιμοποιήθηκε αρχικά για τη λογική διασάφηση αναφορών της εκκλησιαστικής εμπειρίας δεν περιορίζει τη χρήση της ίδιας ταύτισης και στο πεδίο της ανθρωπολογίας, αρκεί να πληρούνται ζωτικής σημασίας κριτήρια.^[12]

Με τις συντεταγμένες του προσώπου, του έρωτα και της ετερότητας δομείται μια «οντολογία της σχέσης»: ο Γιανναράς παρατηρεί ότι η ετερότητα και πραγματοποιείται και γνωρίζεται πάντοτε αναφορικά, ως-προς-έτερον: είναι γεγονός και εμπειρία σχέσης. Σε αυτό το πλαίσιο κάνει λόγο για «οντολογία της σχέσης».^[13]

Σύμφωνα με τον Γιανναρά, η σχέση δεν είναι ποτέ στατική η δεδομένη, μα ένα δυναμικό γεγονός που συνεχώς κερδίζεται η χάνεται, κάτι που αποδεικνύεται μέσω εμπειρικών διαπιστώσεων. Γι’ αυτό, δεδομένου του αποφατικού χαρακτήρα της γνωσιοθεωρίας πάνω στην οποία βασίζονται οι προτάσεις οντολογικής ερμηνείας του υπαρκτού και πραγματικού υποκείμενες σε κριτική επαλήθευση η διάψευση^[14], μια οντολογία της σχέσης δεν μπορεί παρά να είναι μια «κριτική οντολογία». Ο Γιανναράς ορίζει την «κριτική οντολογία» ως μια οντολογική πρόταση διαρκώς υποκείμενη σε εμπειρική επιβεβαίωση ή διάψευση από την κοινή, προσβάσιμη στον καθένα εμπειρία.^[15]

Στο έργο του Χρήστου Γιανναρά δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στην ανάδειξη της φιλοσοφικής σημασίας της διάκρισης ουσίας-ενεργειών, δηλαδή των ενεργημάτων/πράξεων και της σχέσης τους με την υποστατική πραγματοποίηση της ουσίας. Την ανάδειξή τους την θεωρεί ο Γιανναράς πραγματικά θεμελιώδη: σημειώνει ότι μια οντολογία που αρνείται να διακρίνει τη φύση και την υπόσταση από της ενέργειες της φύσης τις υποστατικά εκφερόμενες, αυτοκαταδικάζεται σε έλλειμμα ρεαλισμού, διότι αυτοπαγιδεύεται στον χωρισμό και στην αυτονόμηση του νοείν από το είναι.^[16] Για τον Γιανναρά, οι ενέργειες φανερώνουν την ετερότητα του προσώπου στα ενεργήματά του, με προεξάρχον πεδίο το πεδίο της Τέχνης.

Επιρροές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις επιρροές στη φιλοσοφική και θεολογική σκέψη του Γιανναρά μπορούν να περιληφθούν οι βυζαντινοί μυστικοί, ο Μάξιμος ο Ομολογητής, ο Γρηγόριος Παλαμάς και η μοναστική φιλολογία,^[17] ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός (κατά Γιανναρά "ο μεγαλύτερος αριστοτελιστής μέσα στην Ιστορία")^[18], ο Αθανάσιος Πάριος (θεωρούμενος από τον Γιανναρά ως γνήσια έκφραση της λαϊκής μη αλλοτριωμένης ορθοδοξίας)^[19], ο εμπειρισμός (θεωρία που πρεσβεύει ότι οι αισθήσεις και η εμπειρία οδηγούν στην αλήθεια, ενώ η σκέψη και η μεταφυσική αντίληψη την αλλοιώνουν) όπως αποτυπώνεται στην πεποίθηση του Γιανναρά ότι «η αλήθεια δεν είναι δεδομένο τι, αλλά ενεργούμενο πως... ...είναι η κοσμιότητα της ζωής... ...Κατακτάται με τη μετοχή στον κοινό λόγο που είναι και θείο, γιατί είναι ο λόγος της ζωής» (Χ. Γιανναράς, Κριτικές Παρεμβάσεις, 1983, σ. 87)^[17], ορισμένες πτυχές του ρωσικού σλαβόφιλου και αντιδυτικού πνευματικού κινήματος (μέσω Φιόντορ Ντοστογιέφσκι και Αλεξάντρ Σολζενίτσιν), αλλά και το έργο και η σκέψη του Μάρτιν Χάιντεγκερ, ιδιαίτερα στο βιβλίο του Γιανναρά Χάιντεγκερ και Αρεοπαγίτης (Δωδώνη, 1967).^[19]

Απόψεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον Ιανουάριο του 2012 σε άρθρο του στην εφημερίδα Η Καθημερινή άσκησε κριτική στις ένοπλες δυνάμεις της Ελλάδας, τους ηγήτορες της Δικαιοσύνης, τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον πρόεδρο της Ακαδημίας Αθηνών, κάποιους πρυτάνεις πανεπιστημίων, κάποιους διπλωμάτες και επιστήμονες που δεν αντιδρούν για να αντιστρέψουν τις κοινωνικές συνθήκες, που σύμφωνα με τον ίδιο, επέβαλαν στη χώρα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά μένουν «...ολόκληρη η ελλαδική κοινωνία βουβή μπροστά στο έγκλημα, με απολύτως νεκρωμένα τα αισθητήρια αυτοπροστασίας και αυτοάμυνας, δίχως την παραμικρή επίγνωση «πού πατά και πού πηγαίνει»....»^[20]. Τον Ιανουάριο του 2019 και λίγες ημέρες πριν το ελληνικό κοινοβούλιο ψηφίσει για την Συμφωνία των Πρεσπών, εξέφρασε ξεκάθαρα τις απόψεις του με το άρθρο «Ολοταχώς προς τη συμφορά» στην ίδια εφημερίδα.^[21]

Κυρίως εργογραφία